آشنایی با انواع سبک قلمزنی
هنر ایجاد نقوش برجسته و عمیق بر روی فلزاتی همچون مس، طلا، نقره و برنج، قلمزنی نام دارد. هنرمندان در این روش خطوطی را با ضربات چکس بر روی ظروف و تابلوها ایجاد می‌کنند که در نهایت تبدیل به اشکال خاصی مثل گل، پرنده و یا نوشته می‌شود. قلمزنی یکی از پرطرفدارترین هنرهای سنتی ایرانی است که گروه هنرهای ساختگی و فلزکاری قرار می‌گیرد. جالب است بدانید انواع سبک قلمزنی به هزاران سال قبل برمی‌گردد. به طوری که در دوران هخامنشینان و ساسانیان هم کاربرد زیادی داشته است. در اینجا ما قصد داریم شما را با انواع سبک صنایع دستی قلمزنی با زاوش آشنا کنیم.
ریزه‌کاری و انواع سبک قلمزنی
یکی از انواع سبک های قلمزنی به عنوان «ریزه‌کاری» شناخته شده است که شاید بپرسید این روش چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ همانطور که از اسم این روش برمی‌آید با قلم‌های ریز و خطوط پر انجام می‌شود. در نهایت هنرمند یک طرح خاص را با استفاده از همین خطوط ریز بر روی ظرف فلزی ایجاد می‌کند. این کار به ظرافت بسیار زیادی انجام می‌شود و از آنجا که قلم بسیار کوچک است، زمان زیادی طول می‌کشد تا هنرمند بتواند با دستانش یک طرح شلوغ را روی ظروف حکاکی کند. برای مثال اگر به تابلو قاب خاتم کاری و قلمزنی روی مس نگاه کنید، متوجه این خطوط ریز می‌شوید.
سبک برجسته‌کاری قلمزنی
یکی دیگر از انواع سبک صنایع دستی قلمزنی با نام برجسته‌کاری شناخته شده است. این روش با برجسته کردن طرح به چشم می‌آید و طی سه مرحله انجام می‌شود:
- در مرحله اول ابتدا هنرمند قلمزن، روی پشت بوم فلزی قیر می‌ریزد و بعد طرح اصلی را نیم‌بُر می‌کند یا در اصطلاح طرحش را روی ظرف تثبیت می‌کند.
- در مرحله بعد، هنرمند قیر را از پشت بوم جدا کرده و دوباره آن را ذوب می‌کند. حالا دوباره همین قیر ذوب‌شده را روی ظرف می‌ریزد تا طرح نمایان شود.
- در مرحله سوم طرح اصلی بر روی ظرف برجسته می‌شود و سپس هنرمند زمینه ظرف را با قلم‌های بدون آج صاف می‌کند. در نهایت روسازی روی ظرف انجام می‌شود تا یک ظرف شکیل و بسیار زیبا به دستتان برسد.
سبک قلمگیری
یکی دیگر از انواع سبک های قلمزنی قلمگیری است که در آن خراش و شیارها با کمک قلم مخصوص قلمگیری انجام می‌شود. کار اصلی این قلم ایجاد نقش‌های زیبا بر روی زمینه ظروف مسی و برنجی است. این روش با حکاکی و کنده‌کاری، نقوش بسیار زیبایی را بر روی ظروف ایجاد می‌کند. جالب است بدانید قلم مخصوص این یکی از انواع سبک قلمزنی مخروطی طراحی شده است تا بتواند شیارهایی را بر روی سطوح فلزی ایجاد کند. هر چقدر هنرمند زاویه قلمش را به سطح کار نزدیک‌تر کند، شیارهای ظریف‌تری را خلق می‌کند و میزان براده‌های فلز هم کمتر می‌شود. البته در این صورت عمق شیارها هم کمتر خواهد بود اما ممکن است طرح چندان به چشم نیاید. این سبک قلمزنی به دو شکل انجام می‌شود:
- استفاده از قلم و چکش: در این صورت هنرمند باید روی سطح ظروف فلزی شیارهایی را ایجاد کند که بیشتر در شهر اصفهان مرسوم است.
- روش قلمگیری بدون چکش: در این روش دیگر چکش کاربردی ندارد و هنرمند فقط از قلم برای ایجاد شیار استفاده می‌کند. این روش در بین هنرمندان شهر تبریز رایج است.
قلمزنی عکسی
یکی دیگر از انواع سبک قلمزنی «عکسی» نام دارد. در این روش بین طرح و زمینه اختلاف زیادی وجود ندارد و هنرمند فقط با سایه خطوط و محدوده نقاشی را مشخص می‌کند. در روش قلمزنی عکسی از ضربات بسیار آرام قلم و چکش بر روی ظرف فلزی استفاده می‌شود تا شیارها خیلی عمیق نشود. برای مثال اگر به گلدان و سنبلدان الماس تراش دقت کنید می‌توانید سبک قلمزنی عکسی را در آن مشاهده کنید.
قلمزنی به سبک زمینه پر
یکی دیگر از انواع سبک صنایع دستی قلمزنی «زمینه پر» است که در آن طرح‌های ریز و ظریفی بر روی ظروف فلزی ایجاد می‌شود. در این روش خطوط بسیار ظریف از زمینه اصلی جدا می‌شود که اشکالی را بر روی ظرف مشاهده می‌کنید.
سبک جُنده کاری
یکی از انواع سبک های قلمزنی به صورت دو طرفه بر روی ظرف ایجاد می‌شود. به این صورت که هنرمند از دو سمت ظرف نقوشی را ایجاد و از سمت پشت ظرف، نقوش را برجسته می‌کند. سبک جنده کاری با کمک یک چکش به شکل مخروطی انجام می‌شود.
سبک مشبک کاری
یکی دیگر از انواع سبک قلمزنی به نحوی انجام می‌شود که فاصله بین نقوش با قسمت‌هایی از آن به طور کامل با یک قلم تیزبُر بریده و از زمینه برداشته می‌شود. به طوری که در این قسمت روزنه ایجاد می‌شود و نور از آن قسمت‌ها عبور می‌کند. در نهایت ظرف فلزی حالت مشبک به خود می‌گیرد. این روش بیشتر برای ساخت ظروفی مثل شکلات‌خوری مسی کاربرد دارد.
سبک قلم زنی نیمه برجسته
حالا بیایید به سراغ روشی برویم که نقوش روی ظروف به حالت برجسته درمی‌آید. هنرمندان قلمزنی برای این سبک، ضربات چکش روی قلم را سنگین‌تر می‌کنند تا نقش روی ظرف برجسته‌تر شود.
سخن پایانی
در اینجا با انواع سبک های قلمزنی آشنا شدیم و تک به تک آن‌ها را معرفی کردیم. از آنجا که این هنر دیرینه ایرانی هنوز هم پابرجاست و بسیاری از ظروف سنتی مسی با این روش تهیه می‌شوند، آشنایی با آن می‌تواند در زمان خرید برایتان کاربردی باشد. به طوری که برحسب سلیقه خود بهترین ظروف و تابلوهای قلمزنی را تهیه کنید.
سوالات متداول
هنر قلمزنی چیست؟
این روش برای ایجاد طرح‌های خاص و نقوش بر روی ظروف مسی، برنجی، طلا و نقره کاربرد دارد.
هنر قلمزنی بیشتر برای ساخت چه ظروفی استفاده می‌شود؟
هر ظرف مسی که کاربرد تزئینی داشته باشد، مثل شکلات‌خوری و یا حتی یک تابلوی زینتی برای روی دیوار می‌تواند با این روش تهیه شده باشد.
هنر قلمزنی در کدام شهرها انجام می‌شود؟
شهرهای اصفهان، شیراز و تبریز به عنوان شهرهایی شناخته شده‌اند که هنرمندان قلمزن را در خود جا داده‌اند.
مقالات مرتبط:
مطالب مرتبط
