آموزش گام به گام میناکاری روی مس
صنایع دستی ایران، هر یک به تنهایی می‌توانند نمایانگر اصالت و زیبایی باشند و با جذابیت خود، تاریخ پرشکوه ایران زمین را به سایر کشورها معرفی کنند. یکی از این شگفتانه‌های سرزمین ما که در شکوه تمام، تقابلی زیبا میان سختی و نرمی، آتش و فلز را به ارمغان آورده، میناکاری روی مس است. این هنر غنی و تاریخی، نرمی و لطافت را از رنگ‌هایی برگرفته که گاه لاجوردی آسمان و گاه قرمز ارغوانی را به رخ مس می‌کشند و این دو عنصر متفاوت را با یکدیگر سازگار می‌کند. آموزش میناکاری روی مس از این جهت اهمیت دارد که اصالت ایرانی را به جهان نشان می‌دهد و تجربه لمس زیبایی را برای اکثر افراد فراهم می‌کند. بنابراین هر فرد تنها با انجام دادن درست مراحل میناکاری روی مس، می‌تواند طرحی جدید با تکیه بر تاریخ پرشکوه این هنر، خلق کند و معرف جذابیت‌های آن به سرتاسر جهان باشد. برای داشتن ظروف میناکاری شده تنها لازم است نکات مهم میناکاری روی مس، رعایت شود تا طرح نهایی جلوه‌ای فوق‌العاده داشته باشد.
پیشینه میناکاری روی مس
همان‌طور که بیان شد، میناکاری روی مس یک هنر بسیار چشم‌نواز و قدیمی است که طرفداران بی‌شماری در سرتاسر جهان دارد، قدمت این هنر دلنشین به 1500 سال قبل از میلاد بازمی‌گردد و هنرمندان این حوزه، ترکیبی منحصر به فرد از مس و لعاب را به شیوه‌ای متفاوت رقم زده‌اند. هنر میناکاری ابتدا بر روی سفال انجام می‌شد اما با مرور زمان، افراد با به کار گیری ذوق و سلیقه خود، از مواد اولیه‌ای با جنس فلزی برای جلوه بخشیدن به هنر خود، بهره بردند. باید گفت که مس، تنها گزینه برای میناکاری محسوب نمی‌شود و افرادی، از طلا و نقره برای ساخت ظروف میناکاری استفاده می‌کنند. این هنر به قدری زیبایی و اصالت دارد که سینی میناکاری شده آلپ ارسلان، یکی از پادشاهان سلجوقی از آن دوران به یادگار باقی مانده و سندی بر قدمت این طرح و نقش ماندگار شده است که رنگ آبی آن، نشان از آسمان لاجوردی می‌دهد. طراحی این هنر بر روی مس در میان مردم خوش ذوق اصفهان رواج پیدا کرده و شهرتی جهانی به دست آورده است. اغلب افراد با آموزش میناکاری روی مس میراث‌دار این هنر اصیل و ماندگار می‌شوند که علاوه بر ارزش مادی، گنج‌های معنوی بسیاری درون خود جای داده است. شما میتوانید برای سفارش بشقاب میناکاری از کارشناسان ما کمک بگیرید. در دوره معاصر نیز هنرمندان بسیار زیادی در این حوزه فعالیت کرده‌اند که نام ایشان در تاریخ میناکاری ماندگار باقی مانده؛ از جمله این افراد می‌توان به استاد شکرالله صنیع‌زاده و غلامحسین فیض‌اللهی اشاره کرد؛ هنر ایشان به شکلی منحصر به فرد و نسل به نسل تا امروز انتقال پیدا کرده و میناکاران جدید از این علم به جای مانده، کمک می‌گیرند.
انواع میناکاری
هنر میناکاری در هر نوعی منحصر به فرد است و انواع مختلفی در سرتاسر جهان دارد که با وجود آن‌ها می‌توان زیبایی را به نمایش کشید؛ از جمله انواع میناکاری عبارت‌اند از:
- مینا شکری
- مینا مرصع
- مینا نقاشی
- مینا خانه‌بندی
- مینا حجره‌بندی
- مینا برجسته
- مینا شکری
یکی از جذاب‌ترین روش‌های میناکاری، مینا شکری است که با توجه به طرح خاص و منحصر به فرد ، چشم‌های افراد بسیاری را به خود، خیره می‌کند. در این شیوه، لعاب به عمل آمده را در هاون می‌کوبند و از صافی عبور می‌دهند تا دانه‌های شکری در انتها باقی بماند. این مواد را مجددا درون کوره قرار می‌دهند تا به شکل گوی‌های سفید رنگ و مروارید شکل پدید آیند؛ در انتهای این پروسه، شکرک‌های پدید آمده از لعاب را بر روی ظرف میناکاری می‌پاشند تا ظرف ظاهری شکری به دست آورد.
مینا مرصع
مینا مرصع یکی از شگفت‌آورترین هنرهای ایرانیان به شمار می‌رود که طرح و نقشی فوق‌العاده زیبا دارد و به تنهایی می‌تواند بیانگر اصالت و جذابیت هنرهای ایران زمین باشد. مینا مرصع، هنری بسیار منحصر به فرد است که از سنگ‌های قیمتی، شیشه‌های رنگی و یا نگین‌های ارزشمند در ساخت آن استفاده می‌شود. در مراحل میناکاری روی مس، برای ساخت این دست‌سازه ارزش زیادی قائل شده‌اند و در گذشته در بسیاری از وسایل مربوط به شاهان، به صورت مینا مرصع طراحی می‌شده تا زیبایی هرچه تمام‌تر هنر ایرانیان را به رخ بکشد و شکوه و جلال خود را به نمایش بگذارد. به عنوان مثال تاج کیانی فتحعلی شاه قاجار یا سپر نادری از نمونه‌های مینا مرصع هستند.
مینا خانه بندی
آموزش میناکاری روی مس در شکل‌های مختلفی وجود دارد، یکی از این نمونه‌ها، مینا خانه‌بندی است که ظاهری بسیار جذاب و شکیل دارد و می‌تواند نمونه‌ای استثنایی از ظرافت و اصالت باشد. درواقع مینا خانه‌بندی شیوه‌ای است که سیم‌های زخیم از پیش آماده شده و بر روی ظرف قرار می‌گیرند، در نهایت رنگ‌های مخصوص در میان آن‌ها قرار داده می‌شود و وجهه‌ای متفاوت و تحسین‌انگیز را می‌سازند.
مراحل میناکاری روی مس
باتوجه به اینکه میناکاری روی مس هنری بسیار ظریف است، باید برای انجام آن، دقت بسیار زیادی به خرج داد و با بهره بردن از نکات مهم، طرح و نقشی ماندگار، تولید کرد. پیروی از اصول اولیه و نگاه به آموزه‌های میناکاران قدیمی، به فرد کمک می‌کند تا سازه خود را به زیباترین شکل ممکن درآورد. باید در نظر داشت که طرح‌های میناکاری، معمولا یکسان هستند اما برخی افراد با در نظر گرفتن ذوق هنری خود، تغییراتی در آن ایجاد می‌کنند. در هر صورت لازم است تا با تکیه بر نکات مهم میناکاری روی مس، قدم به قدم پیش رفت و آموزش میناکاری روی مس را به خوبی فرا گرفت. مراحل میناکاری روی مس عبارت‌اند از:
تهیه لوازم مورد نیاز
پیش از شروع فرایند میناکاری لازم است تجهیزات اولیه برای شروع را فراهم کرد تا در حین انجام کار، فرد با مشکلی روبرو نشود؛ درواقع این مواد اولیه برای تهیه ظروف زیبا و دلنشین میناکاری شده لازم هستند. به منظور شروع کار بهتر است لوازم اولیه باکیفیتی تهیه شود، در این صورت طرح نهایی کیفیت بسیار بالایی خواهد داشت و ظروف آماده شده در ایده‌آل‌ترین شرایط ممکن تهیه خواهند شد. از جمله تجهیزاتی که برای ساخت ظروف میناکاری مسی لازم است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بیشتر بخوانید: آموزش میناکاری روی سفال
- مواد آبگینه مینا
- صمغ مخصوص برای میناکاری
- قلم‌های مورد نیاز
- انواع رنگ‌های میناکاری از جمله رنگ معدنی، فلزی و رنگ‌های گیاهی
- اره فلز بر
- اره کمانی
- قیچی فلز بر
- کاغذ کپی
- کوره مناسب
تهیه و آماده سازی ظرف مسی خام
در این مرحله، ورق‌های مس باید با کمک دستان توانگر استادکار به صورت خم‌کاری و چکش‌کاری به شکل مورد نظر درآورده شوند. در این فرایند، شخص باید با بهره بردن از میله‌ای سرگرد، به ورق مسی فشار وارد کرده و در حین چرخیدن آن را خم کند؛ در نهایت پس از اینکه ورق حرارت داده شده و بافت نرمی پیدا کرد، به وسیله چکش، میل قوه،سندان، انبر و... شکل دلخواه را بر روی آن ایجاد نمود. نکته مهمی که در آموزش میناکاری روی مس باید به آن توجه کنید، این است که فرایند چکش‌کاری و فرم‌دهی به ورق مسی موجب لکه‌دار شدن ظرف و یا نشستن گرد و خاک بر روی آن می‌شود که می‌بایست پیش از هر کاری را با استفاده از ترکیبات شیمیایی مختلف مانند اسید سولفوریک، سرکه و نمک جلا داده و یا با بهره بردن از یک سیم فلزی و صابون این آلودگی‌ها را از پیکره مس جدا کرد و ظرف تمیز را برای فرایند طراحی و لعاب‌زنی فراهم آورد.
نقاشی رنگ زمینه
طراحی روی لعاب مس بدون داشتن بستر مناسب، علاوه بر نازیبا جلوه دادن طرح نهایی، سختی‌های زیادی را به فرد متحمل می‌کند تا نقش دلخواه را بر روی آن بکشد. بنابراین رنگ پس زمینه اهمیت بسیار بالایی در مراحل میناکاری روی مس دارد. درواقع در آموزش میناکاری روی مس به این نکات توجه می‌شود که رنگ زمینه مناسبی با استفاده از رنگ‌های جسمی مانند مشکی، قرمز، لاجوردی و... که بستر لعاب خورده کار را می‌پوشانند و رنگ‌های روحی مانند فیروزه‌ای و زرد که رنگ زیادی ندارند و صرفا خاصیت پوشانندگی دارند، به کار گرفته شود. برای رنگ زمینه عموما از رنگ‌های روحی استفاده می‌شود تا بستری مناسب برای طراحی فراهم شود و کیفیت نهایی کار بالا برود. در نظر داشته باشید که اگر در حین زدن بستر زمینه، رنگ‌ها به صورت یکدست پخش نشده و در وسط جمع شد، ظرف شما همچنان چرب بوده و باید یک لایه از رنگ را به خوبی در سطح آن پخش کرده و سپس پاک کنید تا چربی‌های اضافه همراه با آن‌ها از بین برود.
کشیدن طرح روی مس
طرح‌های مختلفی برای انجام میناکاری روی مس وجود دارد که هر یک به تنهایی نمایانگر زیبایی و اصالت ایران بوده و در پشت پرده آن‌ها معنای عمیقی از قدمت، نهفته است. عموما طرح‌های مورد استفاده در این هنر عبارت‌اند از:
طرح های اسلیمی
یکی از نقوش معروف در صنایع دستی ایرانی، طرح‌های اسلیمی است که در اغلب طراحی‌های اصیل سرزمین مادری ما به چشم می‌خورد. گل‌های پیچ درپیچ، خطوط نامتوزان و منحنی، زینت‌بخش این سبک از طراحی هستند که بر اساس شواهد موجود از دوره سلجوقی و تیموری به یادگار باقی‌مانده‌اند. باید گفت که این طرح به تنهایی، سبک‌های متفاوتی را درون خود جای داده است که از جمله آن‌ها می‌توان به طرح پنجه، طراحی ساده، طرح گل و... اشاره کرد.
طرح ختایی
یکی دیگر از طرح‌ها که در مراحل میناکاری روی مس مورد استفاده قرار می‌گیرد، طرح ختایی است که برگرفته از طبیعت بکر و گیاهان سرسبز و شکوفاست. در این روش، گل و گیاه‌های طراحی شده به شیوه‌ای منحصر به فرد کشیده می‌شوند که گویی در میان باد در حال رقصیدن هستند و جلوه‌ای متفاوت را رقم می‌زنند.
طرح پرندگان
یکی دیگر از نقشه‌های جذاب برای ظروف میناکاری مسی، طرح پرندگان است که گویی مرغان و پرندگان را در اسارت حصار محکم مس درآورده و باغی برای ادامه حیات آن‌ها ساخته است. به عبارتی، نقش پرندگان در این طراحی بسیار چشم‌نوازی کرده و باغ بستان‌های خاطره‌انگیز را در یاد مخاطب زنده می‌کند.
طرح مرغ و ختایی
به طرح مرغ و ختایی در آموزش میناکاری روی مس به شکل ویژه‌ای پرداخته شده است. اصلی‌ترین ویژگی که در این طرح می‌توان به آن اشاره کرد، گل‌های مختلفی است که با چین و شکن‌های دلنشین خود مرغان را در آغوش کشیده‌اند و باغی پر گل را متصور شده‌اند. این طرح نشانه‌ای از باغ و بستان‌های سرسبز و آسمان آبی آن‌ها بوده و جلوه‌ای از این شکوه را در خانه افراد محصور کرده است.
طرح ادعیه و آیات
طرح ادعیه و آیات هویت ایرانی _ اسلامی را برای جهانیان زنده می‌کند و بیانگر مردمان دین‌دار و معتقد گذشته است. دراقع این اثر هنری تلفیقی از دین و هنر بوده که با مهارت زیبای خوش‌نویسان و میناکاران سر به میان می‌آورد و در قلب مس حک می‌شود؛ برای انجام این هنر از آیات قران، ادعیه، اشعار فارسی، اشعار عربی و... استفاده می‌گردد.
طرح مینیاتوری
بدون اغراق می‌توان گفت که طرح مینیاتوری جدیدترین طرحی است که در مراحل میناکاری روی مس از آن یاد شده. این شیوه در دوره معاصر طرفداران زیادی به خود اختصاص داده و از تصاویر طبیعت و هنرمندان بر روی آن استفاده می‌شود.
لعاب زنی بر روی مس
مرحله دیگر آموزش میناکاری روی مس فرایند لعاب‌کاری روی آن است که به دو شیوه اسپری زدن و غرقابی( دستی) انجام می‌شود؛ پس از اینکه فرد طرح و نقش‌های مورد نظر خود را بر روی ظرف طراحی کرد، نوبت به مرحله لعاب‌زنی می‌رسد. در انتهای این فرایند باید به ظروف زمان داده شود تا لعاب‌های اعمال شده بر روی آن‌ها به خوبی خشک شده و کیفیت بهتری ارائه دهند. برای اطلاع بیشتر شما میتوانید با کارشناسان زاوش در ارتباط باشید.
قرار دادن ظروف در کوره
آخرین بخش از مراحل میناکاری روی مس، قراردادن ظروف در کوره است. برای این‌کار ظروف لعاب‌کاری شده توسط فردی کاربلد درون کوره با دمایی بالغ بر 900 درجه قرار داده می‌شود تا لعاب به خوبی پخته شده و بر جان مس، بنشیند. نکته قابل توجه در این بخش آن است که زمان‌بندی قرار گرفتن ظرف در کوره اهمیت بسیار بالایی دارد و کم یا زیاد شدن زمان آن می‌تواند کیفیت نامطلوبی رقم بزند.
سخن پایانی
یکی از هنرهای اصیل ایرانی که طرح و نقشی بسیار جذاب دارد و از لاجوردی آسمان تا پرندگان دلنشین باغ را درون خود جای داده، میناکاری روی مس است. این سازه که بر تاریخ چند هزار ساله خود تکیه کرده، در دوره پادشاهان سلجوقی و تیموری خصوصا آلپ ارسلان سلجوقی، مورد اقبال قرار گرفته و به جهانیان معرفی گشته. آموزش میناکاری روی مس در قلب تپنده ایران، اصفهان، رونق گرفته و با اسم این شهر در جهان شناخته می‌شود. پیش رفتن مطابق با مراحل میناکاری روی مس اهمیت زیادی دارد و به فرد این امکان را می‌دهد تا بهترین و زیباترین ظرف ساخته دست خود را به تماشا بنشیند. از جمله این مراحل می‌توان به تهیه لوازم،تهیه ظرف مسی، کشیدن طرح مدنظر(اسلیمی، ختایی و...)، لعاب‌کاری و گذاشتن ظرف درون کوره اشاره کرد. توجه به نکات مهم میناکاری روی مس نیز اهمیت بالایی دارد و هر یک از این موارد برای رسیدن به نتیجه بهتر، باید به خوبی اجرا شود.
سوالات متداول
قدمت میناکاری روی مس به چه تاریخی بازمی‌گردد؟
قدمت میناکاری روی مس به 1500 سال پیش از میلاد بازمی‌گردد.
سینی میناکاری شده مربوط به کدام پادشاه ایرانی است؟
سینی میناکاری شده لعابی مربوط به آلپ ارسلان، دومین پادشاه سلجوقی است.
طرح‌های متدوال برای ظروف میناکاری مسی چیست؟
طرح‌های اسلیمی، طرح‌های ختایی و طرح پرندگان از متداول‌ترین طرح‌ها برای میناکاری روی مس هستند.
لوازم مورد نیاز برای میناکاری روی مس چیست؟
مواد آبگینه مینا، قلم‌های مورد نیاز، صمغ مخصوص، انواع رنگ‌های میناکاری و... از جمله وسایل و تجهیزات مورد نیاز برای میناکاری روی مس هستند.
مقالات مرتبط:
مطالب مرتبط
