بررسی تاریخچه هنر قلمزنی و پیشینه هنر قلم زنی در ایران
پیشینه هنر قلمزنی در ایران به قرن‌ها قبل برمی‌گردد. در واقع بررسی تاریخچه هنر قلمزنی نشان می‌دهد که نیاکان ما از عصر مفرغ و فلز در این زمینه مشغول به کار بوده‌اند. برای درک بهتر روند شکل‌گیری این هنر و روند تاریخی رشد آن باید در دوره‌های مختلف به بررسی این هنر پرداخت که در ادامه تمامی این بزنگاه‌های تاریخی بررسی شده است.
پیشینه هنر قلمزنی در ایران
در هزاره‌ی اول پیش از میلاد، هنر فلزکاری و به‌ویژه قلمزنی در ایران به اوج شکوفایی خود رسید. آثار به‌جا مانده از این دوران، از جمله جام‌های طلای مارلیک، نمایانگر مهارت بالای هنرمندان آن دوره است. روند شکوفایی این هنر در دوره‌های دیگر نیز قابل توجه بود که در هر دوره به‌صورت خلاصه تاریخچه هنر قلمزنی را بررسی کرده‌ایم و عبارت‌اند از:
دوره پیش از تاریخ
قلمزنی در این دوره با کشف فلزاتی مانند مس آغاز شد و نخستین ابزارها با چکش‌کاری سرد ساخته شدند. کهن‌ترین نمونه‌های قلمزنی در این دوران از تپه علی‌کش و سیلک به دست آمده‌اند. استفاده از آلیاژهایی مانند مفرغ نیز تحولی بزرگ در فلزکاری به وجود آورد. البته باید اشاره کرد که نقوش استفاده شده برای قلمزنی در این دوران ابتدایی، ساده و کاربردی بودند و بیشتر در اشیای روزمره استفاده می‌شدند.
دوره مادها
در بخش بعدی از تاریخچه هنر قلمزنی باید به دوره مادها اشاره کرد. گرچه آثار محدودی از قلمزنی در این دوره باقی مانده که اغلب تقلیدی از سبک‌های لرستان و سکاها بوده، اما همین آثار نشان می‌دهد قلمزنی در این دوران رواج داشته است. زیویه از مهم‌ترین محل‌های کشف آثار قلمزنی مادها بوده و نقوش اسطوره‌ای و حیوانی با تأثیر از هنر آشوری در این دوران دیده می‌شود.
دوره هخامنشی
با بررسی پیشینه هنر قلمزنی در ایران، می‌توان فهمید که در این دوران به اوج خود رسیده و با چکش‌کاری و ریخته‌گری اشیای نفیسی خلق شده است. تخت جمشید نشان‌دهنده وسعت هنر فلزکاری این دوره است و طوق، بشقاب، کوزه و اشیای نمادین از جمله آثار ماندگار این دوره به شمار می‌روند.
دوره سلوکی
در این بخش از تاریخچه هنر قلمزنی می‌توان دید که با نفوذ هنر یونانی، ترکیب نقوش ایرانی و یونانی در قلمزنی پدید آمده و خلق آثار مفرغی چون پلاک‌ها و مجسمه‌های انسانی رایج بوده است. در واقع سبک کلاسیک یونانی با ویژگی‌های محلی ایرانی آمیخته شد.
دوره اشکانی
در این دوره هنر قلمزنی بیشتر با تداوم سبک هخامنشی و تغییراتی اندک همراه بود و نقوش قلبی، گلبرگ‌های تیزتر و پیکره‌سازی در دوره اشکانی رواج پیدا کرده است. این ویژگی باعث شکوفایی قلمزنی در این برهه تاریخی شده است.
دوره ساسانی
در تاریخچه هنر قلمزنی دوره ساسانی دوره‌ای است که این هنر به اوج ظرافت می‌رسد و ظروف نقره‌ای با طلا ترصیع می‌شوند. در این دوره استفاده از تصاویر شاهان، صحنه‌های شکار و نقوش گیاهی و اسطوره‌ای رایج بودند و ساخت ظروف با چکش‌کاری، ریخته‌گری و تراش چرخ انجام می‌گرفت. در واقع این دوره پایه‌گذار شیوه‌های قلمزنی دوره اسلامی شد.
دوره اسلامی
با بررسی پیشینه هنر قلمزنی در ایران به‌ویژه در دوره اسلامی می‌توان به این نتیجه رسید که با تأثیر باورهای اسلامی، استفاده از طلا و نقره در ظروف کاهش یافت. مفرغ و مس جایگزین شده و تزیینات با آیات قرآنی و خط کوفی رایج شد.
دوره صفوی
در تاریخچه هنر قلمزنی دوره صفوی دوره شکوفایی این هنر است و اصفهان به مرکز اصلی هنر فلزکاری تبدیل شد. نقوش اسلیمی، ختایی، انسانی و داستان‌های شاهنامه بر ظروف قلمزنی این دوره دیده می‌شود. همچنین در این دوره از فلزاتی مانند برنج، نقره و مس برای ساخت ظروف تزیینی استفاده شد. همچنین استادانی چون شاه‌جهان و متدهای خاصی مانند «قلم‌گیری برجسته» ظهور کردند.
دوره قاجار
در این دوره قلمزنی با تأثیر از هنر اروپا متحول شد و در نقوش توجه به جزئیات چهره و لباس بیشتر دیده می‌شود. در این دوره صحنه‌های روایی، عاشقانه و پادشاهی با دقت بالا بر ظروف حکاکی می‌شد و تجمل‌گرایی درباری باعث رواج بیشتر هنرهای تزیینی چون قلمزنی شد.
دوره معاصر
در این دوره بعد از یک رکود موقت، با رونق گرفتن صنایع‌دستی قلمزنی هم دوباره در شهرهایی چون اصفهان زنده شد. ترکیب سنت و نوآوری باعث ایجاد سبک‌های مدرن در کنار روش‌های کلاسیک نیز در این هنر شد. همچنین استفاده از تکنولوژی، اما حفظ روح سنتی از ویژگی‌های امروزی هنر قلمزنی در این دوره به شمار می‌رود.
سخن پایانی
بررسی تاریخچه هنر قلمزنی نشان می‌دهد که تا چه حد این هنر ریشه در فرهنگ ما دارد و نیکان ما از قرن‌ها قبل در این حیطه مشغول طبع‌آزمایی بوده‌اند. خوشبختانه پیشرفت تکنولوژی باعث شده تا این روزها به‌راحتی آثار قلمزنی ارزشمند از هنرمندان برجسته را بتوانید از سایت فروشگاهی زاوش تهیه کنید و هنری را در خانه داشته باشید که قرن‌ها تحول و تاریخ را پشت سر خود دارد.
سوالات متداول
آیا هنر قلمزنی مختص ایران است؟
خیر، اما ایران یکی از پیشگامان و مهد اصلی این هنر در جهان است. کشورهای دیگر نیز هنر حکاکی روی فلز دارند، ولی سبک ایرانی به‌ویژه در دوره‌های صفوی و قاجار، شهرت و کیفیتی منحصربه‌فرد دارد.
قدیمی‌ترین نمونه‌های قلمزنی ایران مربوط به کدام دوره است؟
گرچه این هنر پیش از تاریخ نیز رواج داشته، اما قدیمی‌ترین نمونه‌های شناخته‌شده مربوط به دوره هخامنشی و ساسانی هستند. ظروف نقره، جام‌ها و کاسه‌های قلم‌خورده با نقش‌های اساطیری در این دوره‌ها یافت شده‌اند.
بهترین آثار قلمزنی را از کجا می‌توان خرید؟
شهر اصفهان مرکز اصلی تولید و فروش قلمزنی در ایران است. بازار نقش‌جهان و کارگاه‌های معتبر در این شهر، آثار اصیل و هنرمندانه ارائه می‌دهند. همچنین فروشگاه آنلاین صنایع‌دستی زاوش آثار معتبر قلمزنی را عرضه می‌کند.
مقالات مرتبط:
مطالب مرتبط
