طبقه بندی صنایع دستی ایران | صنایع دستی به چند دسته تقسیم می شوند؟
وقتی به یک شهر جدید سفر می‌کنید، زمان گشت و گذار در بازار حتما به فکر خرید سوغات هستید. اگرچه شیرینی، کلوچه یا نان‌های مخصوص هر شهر می‌توانند سوغات‌های خوبی باشند، اما اگر بخواهید از سفر خود یادگاری همیشگی داشته باشید، حتما به خرید صنایع دستی فکر می‌کنید. انواع مختلفی از صنایع دستی در شهرهای مختلف ایرانی با ذوق و هنر مردم هر شهر تهیه می‌شود. در واقع این آثار جلوه‌ای از اصالت، هویت ملی و فرهنگ مردمان یک شهر هستند. در ادامه مطلب قصد داریم شما را با طبقه بندی صنایع دستی ایرانی آشنا کنیم.
صنایع دستی بافته‌شده
زمانی که از صنایع دستی بافت‌شده صحبت به میان می‌آید، اولین چیزی که در ذهن‌تان نقش می‌بندد، «فرش» ایرانی است. اگرچه فرش مظهر هنر ایرانیان است، اما باید به گلیم و جاجیم هم اشاره کنیم.
فرش ایرانی
ایرانیان هزاران سال است که فرش می‌بافند و نام و آوازه هنر آن‌ها تا آن سر دنیا هم رفته است. اگر باور ندارید میتوانید کتاب «کیمیاگر» نوشته کوئیلو پائولو را بخوانید که در آن به فرش ایرانی اشاره می‌کند. همچنین ثروتمندان و اشراف‌زادگان در کشورهای غربی و اروپایی همیشه فرش ایرانی را برای زینت خانه خود استفاده می‌کنند.
گلیم بافی
گلیم هم یکی دیگر از آثاری است که در تقسیم بندی صنایع دستی ایران جزء محصولات بافته‌شده قرار می‌گیرد. گلیم در مقایسه با فرش قیمت کمتری دارد و با استفاده نخ‌های پشمی یا حتی ابریشمی تهیه می‌شود.گلیم‌های مناطق مختلف ایران، از جمله ترکمن، بلوچ و لری، هر کدام طرح‌ها و نقش‌مایه‌های منحصربه‌فرد خود را دارند.
جاجیم‌بافی
یکی دیگر از پرفروش‌ترین و پرطرفدارترین صنایع دستی ایران، جاجیم است که با استفاده از نخ‌های نازک و رنگارنگ تهیه می‌شود. جالب است بدانید در گذشته از جاجیم برای تزئین لحاف یا زیرانداز استفاده می‌شد. این صنایع دستی در منطقه لرستان، اردبیل و کردستان رایج است.
بیشتر بخوانید: معرفی بهترین هدیه برای جشن بازنشستگی
صنایع دستی فلزی
دومین طبقه بندی صنایع دستی ایران به آثار فلزی مربوط می‌شود که همیشه جزء پرفروش‌ترین‌های بازار بوده‌اند. حتی بسیاری از توریست‌هایی که به ایران می‌آیند، محال است که عاشق ظروف، قاب‌ها و وسایل فلزی دست‌ساخته ایرانی نشوند. از جمله این صنایع دستی باید به موارد زیر که از زاوش میتوانید تهیه کنید، اشاره کنیم:
محصولات مسی
از آنجا ایران دارای معادن متعدد مس است، این فلز از گذشته‌های دور برای ساخت ظروف و وسایل تزئینی استفاده می‌شد. به همین دلیل در بسیاری از شهرهای ایران ظروف مسی به عنوان صنایع دستی محبوبیت زیادی دارند و اغلب توریست‌های ایرانی و خارجی آن‌ها را خریداری می‌کنند. از آنجا که ظروف مسی خیلی سریع کدر می‌شدند، حالا با روش‌های جدید این ظروف با ماده شفاف و براق پلی استر روکش می‌شوند. به طوری که اگر یک ظرف مسی را سال‌ها در خانه نگهداری کنید، رنگ آن هیچ تغییری نمی‌کند. برای مثال باید به سرویس سماور فیروزه کوبی یا آینه و شمعدان خاتم کاری اشاره کنیم. برای این ظروف مسی همچنان هنر دست ایرانیان دیده می‌شود. به طوری که با ایجاد طرح‌های خاتم‌کاری و رنگ فیروزه‌ای، آن‌ها را زیباتر می‌کنند. این ظروف در شهر اصفهان با روش قلم‌زنی ساخته می‌شوند.
ملیله‌کاری
یکی دیگر از تقسیم بندی صنایع دستی آثار فلز به ملیله‌کاری‌های هنرمندان مربوط می‌شود. در این هنر زیبا، طرف‌های ظریف بر روی سیم‌های نازک ایجاد می‌شود. این هنر کاربردی در ساخت زیورآلات و ظروف تزئینی کاربرد دارد.
ظروف قلم زنی
ایرانیان از دیرباز به ایجاد نقوش زیبا و برجسته بر روی ظروف مسی، برنج، نقره و حتی طلا علاقه زیادی داشته‌اند. انواع مختلفی از ظروف از جمله گلدان، قاب و تابلو، سینی، قندان و .... با این روش ساخته می‌شوند که زیبایی خیره‌کننده‌ای دارند. به طوری که طرح‌ها و نقاشی‌های هنرمندانه‌ای به شکل برجسته بر روی ظروف فلزی به چشم می‌خورد.
طبقه بندی صنایع دستی سفالی و سرامیکی
در شهرهای مرکزی ایران که با خاک رس سروکار دارند، از دیرباز هنر سفالگری رایج بوده است. البته چند سالیست که سرامیک‌سازی هم به آن اضافه شده است. قدمت ساخت صنایع دستی سفالی به دوران باستان برمی‌گردد. شهرهایی مثل لالجین همدان نیز که به عنوان مرکز اصلی سفالگری ایران شناخته می‌شود، انواع مختلفی از این محصولات را ارائه می‌دهد. البته در کنار ظروف سفالی باید به کاشی‌های طرح و لعاب‌دار ایرانی هم اشاره کنیم. این کاشی‌ها نه برای ساختمان‌سازی، بلکه برای نصب روی دیوار کاربرد دارد و روی آن نقاشی‌های بسیار زیبایی حک می‌شود.
صنایع دستی چوبی
از دیگر دسته‌بندی‌هایی که در مورد صنایع دستی ایرانی می‌شود، باید به آثار صنایع چوبی اشاره کنیم. این محصولات شامل موارد زیر است:
خاتم کاری
نام ایرانیان با هنر عجین شده است و در هر شهری که قدم بگذارید، میتوانید یکی از هنرهای دست مردم آنجا را ببینید. خاتم‌کاری هنری است که در آن نقوش زیبایی دیده می‌شود. در ساخت این صنایع دستی ورق‌هایی با طرح خاتم بر روی چوب چسبانده می‌شود که مقاومت آن‌ها را نیز افزایش می‌دهد. حالا این هنر برای ساخت وسایل تزئینی، ظروف و حتی صفحه شطرنج و تخته نرد کاربرد دارد. برای مثال سرویس پذیرایی خاتم کاری یکی از پرطرفدارترین محصولاتی است که با دست هنرمندان خاتم تهیه می‌شود. همچنین باید به تخته نرد و شطرنج خاتم کاری اشاره کنیم که همیشه جزء پرفروش‌ترین صنایع دستی در شهر اصفهان محسوب می‌شود.
منبت‌کاری
منبت‌کاری هنری است که در آن با استفاده از ابزارهای خاص، نقش‌هایی برجسته بر روی چوب ایجاد می‌شود. این هنر در شهرهایی مانند گلپایگان و آباده رایج است. صنایع دستی منبت کاری با خاتم تفاوت زیادی دارند و بیشتر برای تهیه قاب عکس و حتی مبلمان، قاب آینه، میز کنسول و .... استفاده می‌شوند.
معرق‌کاری
این هنر که باز هم در شهر اصفهان رایج است، با کنار هم گذاشتن تکه‌های چوب، آینه، شیشه و .... تهیه می‌شود. به طوری در آخر هنرمندان با چیدن قطعات رنگی در کنار هم یک طرح فوق‌العاده زیبا را می‌سازد. تابلو‌های معرق در بازار شهر اصفهان فروش زیادی دارند. البته از این هنر برای ساخت میز هم استفاده می‌شود.
صنایع دستی شیشه‌ای
آثار هنری شیشه‌ای و آینه‌ای هم در طبقه بندی صنایع دستی ایران قرار می‌گیرند. به طوری که آثار زیادی با استفاده از این متریال‌ها تهیه می‌شود و در دنیا نیز شهرت زیادی دارند. از جمله صنایع دستی شیشه‌ای باید به موارد زیر اشاره کنیم:
شیشه‌گری
اولین صنایع دستی که در این طبقه‌بندی قرار می‌گیرد، شیشه‌های هنری است که بیشتر در شهرهایی مثل تهران و اصفهان ساخته می‌شوند. از این هنر بیشتر برای ساخت ظروف و اشیاء تزئینی استفاده می‌شود و سپس با هنر میناکاری روی ظروف را رنگ و جلا می‌دهند. برای مثال باید به گلدان، قلیان، سنبلدان و سرویس شربت‌خوری کنیم.
آینه‌کاری
بی‌انصافی است که وقتی از تقسیم بندی صنایع دستی ایران صحبت کنیم اما نامی از آینه‌کاری به میان نیاوریم. مطمئنا اگر به شهرهایی مثل اصفهان، شیراز، قزوین، تبریز و حتی آثار باستانی در شهر تهران سر زده باشد، با هنر آینه‌کاری که بر روی سقف و دیوارها ایجاد می‌شود، آشنا می‌شوید. این هنر بیشتر در تزئین بناهای تاریخی ایران دیده می‌شود، با این حال روزها قاب‌ها و تابلوهایی با این هنر ایرانی در شهرهای تاریخی عرضه می‌شود.
صنایع دستی چرمی
چرم‌دوزی هنری است که در آن با استفاده از چرم طبیعی، کیف، کفش و سایر محصولات تولید می‌شود. این هنر بیشتر در شهرهایی مانند تبریز و همدان رایج است و بسیاری از توریست‌های خارجی از آن به عنوان هنر بی‌نظیر ایرانی‌ها یاد می‌کنند. البته برخی از هنرمندان بر روی چرم معرق‌کاری هم می‌کنند و با چسباندن قطعات کوچک و رنگی چرم در کنار هم یک طرح زیبا و دیدنی را به وجود می‌آورند.
صنایع دستی سنگی
آخرین طبقه بندی صنایع دستی ایران به محصولاتی مربوط می‌شود که با استفاده از سنگ تهیه می‌شوند. از جمله این آثار هنری باید به حجاری و سنگ‌تراشی اشاره کنیم. در ساخت این نوع صنایع دستی باز هم اصفهان یکی از شهرهای ایران بودن است. البته در شهر مشهد هم هنرمندان زیادی با این هنر آشنا هستند. یکی دیگر از صنایع دستی که با استفاده از سنگ بدست می‌آید، مشبک‌کاری سنگ است که در آن سنگ را به صورت شبکه‌ای می‌تراشند. اگرچه این هنر بیشتر در ساختمان‌سازی کاربرد دارد، اما اشیا تزئینی زیادی هم با این روش تهیه می‌شوند. برای مثال باید به سرمه‌دان، زعفران‌ساب، گلدان و .... اشاره کنیم.
سخن پایانی
صنایع دستی ایران نمایانگر فرهنگ، تاریخ و هنر غنی این سرزمین هستند و به همین دلیل آشنایی با آن‌ها می‌تواند دید شما را نسبت به آن‌ها باز کند. هر یک از این دسته‌بندی‌ها که ذکر کردیم، بازتاب‌دهنده مهارت، خلاقیت و ذوق هنرمندان ایرانی هستند.
سوالات متداول
بهترین و ارزنده‌ترین صنایع دستی ایران کدامند؟
فرش و گلیم ایرانی در دنیا محبوبیت و شهرت زیادی دارد، اما نباید هنر خاتم‌کاری، منبت‌کاری و معرق کاری را فراموش کنید.
بهترین صنایع دستی شهر تبریز کدام است؟
نام این شهر با فرش عجین شده است و طرح فرش‌های لاکی آن زیبایی خاصی دارند.
مقالات مرتبط:
مطالب مرتبط
