علت تفاوت قیمت در محصولات و ظروف خاتم کاری
اصفهان که به دلیل شکوه معماری و اهمیت فرهنگی غالباً از آن به عنوان «نصف جهان» یاد می‌شود، شهری است که به دلیل وجود هنر غنی صنایع دستی و میراث فرهنگی و تاریخی خود مشهور است. در این شهر می توان مجموعه ای از محصولات دست ساز نفیس را یافت که هر کدام گواهی بر تاریخ و عمق فرهنگی منطقه است. در میان این گنجینه‌ها، هنر خاتم که یک هنر چند صد ساله است، به عنوان یک هنر زیبا و استثنایی خودنمایی می‌کند. هنگامی که در میدان نقش جهان قدم میزنیم با انواع ظرف و محصولات خاتم کاری با طرح های مختلف مواجه می شویم که همانند طرح های زیادی که دارند قیمت های متفاوتی نیز دارند.
این تفاوت قیمت محصولات صنایع دستی بخصوص خاتم کاری علاقمندان به این هنر را کمی گیج می کند و انتخاب یک محصول خاتم را کمی سخت تر می کند. در این مقاله از زاوش به بررسی دلایل این اختلاف قیمت محصولات و ظروف خاتم کاری شده می پردازیم و جزئیاتی را بررسی می کند که خاتم را به یک هنر واقعاً قابل توجه تبدیل می کند.
هنر خاتم کاری
خاتم یکی از اصیل ترین هنرهای دستی ایران است که زیبایی نقش هایش کمتر شناخته شده است. بیشتر ایرانیان قاب های زیبای خاتم کاری یا جعبه ها و سایر اشیا خاتم را دیده اند ولی بخاطر ظریف بودن و ریز بودن نقش های آن کمتر کسی به تنوع نقوش آن توجه داشته است. خاتم کاری یا بهتر بگم خاتم سازی هنر آراستن اشیا به صورتی شبیه موزاییک با مثلث های کوچک است. نقش های خاتم همواره بصورت اشکال هندسی منظم است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث های کوچک در کنار هم نقش بندی می کنند. این مثلث ها را از انواع چوب، فلز و اسخوان می سازند.
پیشنهاد میکنم این مقاله را مطالعه کنید: مراحل خاتم کاری و ابزار هنر خاتم سازی اصفهان
علت تفاوت قیمت محصولات و ظروف خاتم کاری
عوامل تاثیرگذار در قیمت ظروف و محصولات خاتم کاری به طور خلاصه شامل مواد و متریال مورد استفاده، هنر اساتید خاتم کاری و خدمات فروش این محصولات است. هر کدام از این موارد ذکر شده پیچیدگی های خود را دارد که باید به طور مفصل به آن ها بپردازیم.
مواد و متریال مورد استفاده در ظروف
هنر خاتم کاری بر روی انواع ظروف چوبی و فلزی مثل مس و یا برنج انجام می شود.
در ظروف چوبی خاتم کاری شده بیشتر از چوب کبوده یا سفید چوب و یا چوب روسی استفاده می شود. همین طور در پشت یا کف محصولات نیز بیشتر از روکش چوب راش استفاده می شود. بعنوان مثال یکی از عوامل تاثیرگذار در قیمت این محصولات استفاده کردن و یا نکردن از روکش چوب راش است که شاید در نگاه اول متوجه این قضیه نشوید. ضخامت و پهنا(عرض) چوب مورد استفاده در چهارچوب قاب های خاتم کاری شده نیز باعث تفاوت قیمت در قاب های خاتم کاری شده است.
یکی از عناصر تاثیر گذار در قیمت در ظروف فلزی خاتم کاری شده که بیشتر هم از فلز مس استفاده می شود و به اصطلاح به آن ظروف مس و خاتم گفته می شود، ضخامت و کیفیت مس مورد استفاده است. طبیعتا هرچقدر برای ساخت این ظروف از لایه مس ضخیم تر و یا به اصطلاح کلف تر استفاده شود، قیمت این ظروف افزایش می یابد.
ساخت زیر ساخت مسی ظروف خاتم کاری با دست و به دو روش انجام می شود. در روش اول که البته امروزه کمتر هم مورد استفاده قرار می گیرد این ظروف توسط استاد سازنده به کمک چکش ساخته می شوند. روش دوم، روش خم کاری است که در این روش استاد خم کار، با استفاده از روش خم کاری دورانی ورق مس را به کمک قلم و با فشار به شکل قالب مورد نظر در می آورد. میشه گفت اکثر ظروف مس و خاتم که حالت دورانی دارن مثل انواع گلدان ها، شکلات خوری ها، قندان ها و ... به روش خم کاری ساخته شده اند و ظروفی که حالتی غیر از دورانی دارند مثل جعبه های کلینکس یا جعبه های جواهر به روش چکشی ساخته شده اند. طبیعتا به دلیل سرعت بالای تولید زیر ساخت در روش خم کاری قیمت ظروفی که به کمک این روش ساخته می شوند از ظروفی که به اصطلاح چکشی هستند کمتر است.
در ویدئوی زیر می توانید مراحل تولید زیر ساخت شکلات خوری به روش خم کاری را مشاهده کنید:
همین طور برای شناخت ظروفی که چکشی هستند باید جای چکش بر روی ظرف ساخته شده مشخص باشد. البته امروزه خیلی از ظروف مسی که بعنوان ظروف چکشی شناخته می شوند در اصل چکشی نیستند و به صورت خم کاری ساخته شده اند و نهایتا بر روی آن ها چکش زده شده است.
نکته ای دیگر که باعث تفاوت قیمت محصلات مس و خاتم می شود دقت و ظرافت استادکار در زمان تولید زیر ساخت است. بعنوان مثال بعضی از گلدان های صراحی گوی و یا به اصطلاح گلو ندارند که این خود باعث تفاوت قیمت با گلدان های صراحی دیگر می شود.
مورد دیگر که باید در این مورد در زمان خرید محصولات مس و خاتم بهش دقت داشته باشید خط خاتم کار شده بر روی مس است. به این قسمت از مس که هنر خاتم کاری بر روی آن انجام می شود نَکر گفته می شود. هر چقدر نکر ظرف یا محل خاتم کاری آن کمتر باشد طبیعتا نسبت به کالای مشابه با نکر و خط خاتم بیشتر قیمت پایین تری دارد.
گل خاتم مورد استفاده
یکی از مراحل ساخت ظروف خاتم کاری مرحله گلبندی است. در این مرحله چند ضلعی هایی از چوب، استخوان و فلز مس بطور منظم در کنار هم قرار می گیرند تا گل خاتم ساخته شود. استادکار خاتم ساز براساس طرح از پیش تعیین شده، انواع چوبها، استخوانها و مفتولهای فلزی را به طول 30 سانتیمتر و قطر 1 تا 2/5 میلیمتر می برند و به آن شکل مثلث می دهند و با سوهان مثلثها را می سایند و صیقل میدهند و به وسیله سریشم یا چسب چوب به یکدیگر می چسبانند و اطراف آن را با نخ پنبه ای می پیچند تا به اصطلاح خودش را بگیرد و خشک شود، سپس نخ دور مثلثها را باز می کنند. این کار ادامه می یابد تا گل خاتم مورد نظر حاصل گردد.
دقت و ظرافت در گلبندی یک از عوامل تاثیرگذار در قیمت محصولات خاتم کاری است. هرچقدر گل مورد استفاده در خاتم کاری منظم تر، دقیق تر، ظریف تر و همین طور به هم ریختگی آن کمتر باشد ارزش بالاتری پیدا می کند.
نکته ی دیگر تاثیرگذار در گل بندی خاتم علاه بر هنر و دقت استادکار، متریال مورد استفاده در گلبندی خاتم است. همانطور که ذکر شد، گل خاتم تشکیل شده از چوب، استخوان و فلز برنج است. هر چقدر از استخوان و فلز برنج بیشتری به نسبت چوب آن در گل خاتم استفاده شده باشد قیمت و ارزش آن گل خاتم بیشتر است. پس نکته ی دیگری که باید در هنگام خرید محصولات خاتم کاری شده در نظر بگیرید پر سیم و استخوان بودن گل خاتم آن است.
چسب مورد استفاده در زمان چسباندن خاتم
بعد از آماده شدن زیر ساخت و گل خاتم نوبت به چسباندن خاتم بر روی ظرف می رسد. در این مرحله با سلیقه هنرمندن خاتم کار، ورق های خاتم با طرح های مختلف در کنار همدیگر قرار می گیرند و سطح ظرف مورد نظر را می پوشانند. برای چسباندن گل خاتم بر روی ظرف مورد نظر، از دونوع چسب چوب و یا چسب تینری استفاده می شود. ظروف خاتم کاری شده ای که با چسب چوب چسبانده شده اند دوام بیشتری نسبت به ظروفی که از چسب تینری در چسباندن خاتم در آن استفاده شده است دارند. محصولات خاتم کاری که در آن از چسب چوب استفاده شده است قیمت بالاتری نسبت به دیگر محصولات دارد. امکان تشخیص نوع چسب مورد استفاده توسط مشتری نیست و فقط باید به گفته فروشنده محصولات خاتم کاری اعتماد کرد. پس بهتر است محصولات خود را از فروشگاهی خریداری کنید که از خوشنامی و رضایت بالایی نزد مشتریان خود بهره مند است.
پرداخت و شفافیت مس در ظروف مس و خاتم
وقتی که خاتم بر روی مس قرار گرفت نوبت پرداخت مس آن می شود. در مرحله چرخ کاری یک لایه از مس محصول مورد نظر برداشته می شود و بعد از آن بر روی سطح مس سمباده کشیده می شود. در این مرحله مس حالت شفاف و آینه ای پیدا می کند. در ظروف با کیفیت مس و خاتم شما نباید اثری از خط و خطوط و یا لکه بر روی مس ببینید. هرچقدر که خطوط روی مس کمتر باشد و مس شفاف و آینه ای باشد آن ظرف ارزش بیشتری دارد.
پلی استر مورد استفاده در محصولات خاتم کاری
در مرحله آخر پس از چسباندن ورق های خاتم بر روی ظرف مورد نظر نوبت به روکش و پوشش پلی استر می رسد. در این مرحله برای جلوگیری از سیاه شدن ظروف خاتم کاری بر روی آن پوشش پلی استر پاشیده می شود. جنس پلی استر مورد استفاده و تعداد لایه ای که پلی استر بر روی ظرف پاشیده می شود تاثیر بالایی در دوام و ماندگاری ظروف خاتم کاری شده دارد. اصولا 3 تا 5 لایه پلی استری بر روی ظروف خاتم کاری شده پاشیده می شود. در زمان خرید محصولات خاتم کاری به شفافیت پلی استر، یکدستی آن، نداشتن موج و حباب بر روی پلی استر دقت کنید. راحت ترین روش برای این کار کشیدن دست بر روی محصول است.
هنر استاد خاتم کاری در زمان چسباندن خاتم بر روی ظرف
یکی از موارد تاثیرگذار در زیبایی مصولات خاتم کاری غیر از متریال مورد استفاده، هنر استاد خاتم کاری در زمان چسباندن خاتم بر روی ظروف است. در زمان چسباندن خاتم، هنرمند خاتم کار ورق های خاتم را کنار همدیگر قرار می دهد که هر چقدر خطوط بین این ورق های خاتم کمتر مشخص باشد ارزش آن محصول بیشتر خواهد بود. پس زمان خرید محصولات خاتم کاری به این نکته نیز دقت کنید که خط بین ورق های خاتم کاری مشخص نباشد همین طور نقاط اتصال ورق های خاتم نیز مشخص نباشند.
نکته ای دیگر در ارزش محصولات خاتم کاری، استفاده از هنر گره چینی و یا گره بندی است. در اصطلاحات هنری گره چینی به مجموعه ای از شکل های هندسی گفته می‌شود که با نظم، ترتیب و پیچ و شکل‌های هماهنگ و قرینه در کنار هم چیده شده‌اند؛ در تعریفی دیگر گره چینی را یک ترکیب هماهنگ از شکل های هندسی به هم پیچیده، موزون و جذاب می‌دانند که با استفاده از خط های راست شکل گرفته‌اند. هر چقدر هنرمند خاتم کار، از اشکال هندسی و گره چینی در زمان چسباندن خاتم استفاده کند ارزش آن محصول دو چندان می شود و نسبت به محصولاتی که بر روی آن گره چینی کمتری شده است قیمت بالاتری خواهد داشت.
خدمات فروشگاه محصولات خاتم کاری
غیر از موارد فنی یاد شده در بالا عامل مهم تاثیرگذار در قیمت محصولات خاتم کاری، خدمات ارائه شده به مشتریان توسط فروشگاه این محصولات است. مواردی مانند ضمانت، نحوه بسته بندی و ارائه، خدمات پیش و پس از فروش، مشاوره به مشتریان در قبل، حین و پس از خرید، ارائه محصولات بصورت فروشگاه فیزیکی و آنلاین و ... نیز می تواند در قیمت محصولات خاتم کاری تاثرگذار باشد.
سخن پایانی
موارد ذکر شده در این مقاله عوامل اصلی و مهم تاثیرگذار در قیمت محصولات خاتم کاری هستند که باید در زمان خرید این محصولات در نظر بگیرید. امید است بعد از خواندن این مقاله دغدغه دوست داران و مخاطبین هنر خاتم کاری در مورد تفاوت قیمت های محصولات خاتم کاری برطرف شده باشد و با خاطر آسود این محصولات را خریداری کنند و از آن لذت ببرند.
بیشتر بخوانید:
مطالب مرتبط
