مراحل خاتم کاری و ابزار هنر خاتم سازی اصفهان
صنایع دستی ایران، ثمره ذوق و هنر ایرانیان طی قرن های متوالی است. محصولات خاتم از جمله صنایع ظریف، اصیل و فاخری هستند که توجه بیشتر افراد در داخل و خارج کشور را به خود جلب کرده اند. هنر خاتم سازی اولین گام برای تولید یک محصول خاتم کاری شده مرغوب است و شامل عملیاتی از قبیل طراحی خاتم با مواد و مصالح اولیه به کمک دقیق ترین و مناسب ترین ابزارهای خاتم سازی است که نهایتا منجر به تولید یک لایه خاتم می شود. بعد از خاتم سازی نوبت به مراحل خاتم کاری می رسد که طراحی زیرساخت، چسباندن و صیقل دادن لایه های خاتم به بهترین شکل ممکن در کنار یکدیگر را با خود به همراه دارد. این کار حوصله و سلیقه هنرمندان را برای خلق یک اثر هنری بدون نقص به چالش می کشد.
بنابراین می توان با قطعیت بیان کرد که مراحل خاتم کاری و ابزارهنرخاتم سازی، برای خلق اثری ماندگار و منحصر به فرد بسیار ضروری هستند. لذا ما در این مقاله از زاوش به بررسی هنر خاتم سازی، ابزارهای مورد نیاز، مراحل و انواع خاتم کاری و آشنایی با محصولات متنوع خاتم در جهت آشنایی مخاطبان و علاقمندان این صنعت خواهیم پرداخت.
آشنایی با هنر اصیل خاتم کاری
خاتم، یکی از نگین‌های انگشتری صنایع دستی ایران است. هنرمندان و استادان این رشته با دقت و ظرافت، مثلث‌ها والگوهای هندسی بسیار کوچک را که از مواد اولیه چوب، استخوان و فلز ساخته شده اند، در کنار یکدیگر قرار می دهند و آثار ماندگار و چشم نوازی را خلق می کنند. این سازه های نفیس هم ظاهر زیبایی دارند و هم به عنوان وسایل تزئینی و کاربردی قابل استفاده هستند.
مواد و مصالح اولیه خاتم سازی
ظاهر و ارزش یک اثر خاتم کاری به مواد و مصالح اولیه که در فرایند ساخت و آماده سازی آنها به کار رفته است، مرتبط است. اصلی ترین مواد اولیه در فرایند خاتم سازی شامل موارد زیر است:
انواع چوب از مهمترین مصالح خاتم سازی
از مهمترین مصالح خاتم سازی نوع چوب استفاده شده در فرایند ساخت است که با توجه به رنگ، ظرافت، زیبایی و استحکام برای کاربردهای مختلف به کار می روند و هریک ارزش خاص خود را دارد. این چوب ها می توانند شامل چوب عناب با استحکام بالا و رنگ قهوه ای متمایل به قرمز، چوب کیکم با الیاف ریز و ظریف برای قالب‌ریزی مثلث (مراحل ساخت خاتم)، چوب فوفل با رنگ قهوه ای تیره برای ایجاد مثلث در حاشیه کار، چوب آبنوس با زیبایی بی‌نظیر و استحکام بالا برای ایجاد مثلث‌های سیاه رنگ و دیگر انواع چوب های گردو، نارنج، افرا و شمشاد باشند.
استخوان حیوانات
در خاتم سازی از استخوان حیواناتی نظیر شتر، اسب، گاو، عاج طبیعی فیل وعاج مصنوعی، پس از پاکسازی و رنگ‌آمیزی، به علت استحکام و رنگ سفید آنها استفاده می شود. لازم به ذکر است که امروزه از پودر استخوان وارداتی برای ساخت محصولات خاتم کاری نیز بسیار بهره گرفته می‌شود.
فلزات
برای ماندگاری و استقامت خاتم ساخته شده، فلزات رنگی مانند نقره و آلومینیوم برای رنگ سفید و برنج برای رنگ زرد در خاتم کاری کاربرد بسیاری دارند. در نظر داشته باشید که نوع فلز به کار رفته در خاتم می تواند معیاری برای ارزش گذاری و قیمت آن خاتم باشد.
رنگ سبز
رنگ سبز استفاده شده در خاتم، از ترکیب نشادر، براده مس (خاک مس) و سرکه تهیه می‌شود. البته برخی نیز از رنگ مخصوص رنگرزی پشم استفاده می نمایند. در گذشته تمام رنگهای به کار رفته در خاتم کاری منشا طبیعی داشتند و خاتم سازان تنها رنگ سبز را با ترکیب، تهیه و استفاده می‌کردند. فراموش نکنید که هر چه از رنگ های شیمیایی در ساخت خاتم کمتر استفاده شود خاتم ساخته شده ارزشمند تر خواهد بود.
ابزار مورد نیاز در هنر خاتم سازی
ابزارهای مختلفی توسط صنعتگر برای انجام هر چه بهتر و دقیق تر مراحل مختلف خاتم سازی و خاتم کاری، مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر باید گفت که استادکار با داشتن آگاهی از طرح و اشیا مورد نظر برای خاتم کاری، کار را شروع می کند چرا که هر طرح و هر شی به وسایل و ابزارهایی منحصر به خود نیاز دارد.
عمده ترین ابزارهای مورد نیاز را می توان در دسته بندی های زیر قرار داد:
- ابزارهای طراحی و کارگاهی مانند چکش، آهن‌ربا، قیچی، پرگار، دریل و مته، دستگاه دینام، گونیای فلزی، خط‌کش، نخ پرک، سریش، لاک مخصوص و چسب برای چسباندن و تثبیت قطعات به سطح کار
- ابزارهای برنده، نظیر اَره های مثلث‌بر، اَره دست، اَره سرقطع‌کن
- ابزارهای ساینده، مانند انواع رنده، سوهان ها، سمباده و مغار
- انواع پرس، نظیر انواع گیره‌ها
لازم به ذکر است که مراحل خاتم کاری و ابزار هنر خاتم سازی در تولید محصولی با کیفیت و مرغوب نقش موثری خواهند داشت.
مراحل ساخت ظروف خاتم
در ابتدایی ترین مرحله خاتم سازی، بایستی اشکال مورد نظر توسط استادکار طراحی و تنظیم گردد. سپس مواد اولیه نظیر انواع چوب، استخوان و فلزات با رنگ های مختلف به کمک ابزارهای لازم به قطرها و طول متفاوت برش داده می شوند و به شکل مثلث ایجاد می گردند. مثلث های برش داده شده با سوهان کاری به فرم دلخواه شکل می گیرند.
قرار دادن مثلث های چوبی، فلزی و استخوانی در کنار هم به دقت بالا و دستانی ماهر و هنرمند نیاز دارد. با استفاده از سریشم مثلث ها در کنار یکدیگر چسبانده می شوند اما برای استحکام و چسبیدن کامل اجزا به یکدیگر، نخی را محکم به دور کار می پیچند. پس از این اقدام، به اصطلاح "پره" درست می شود. این فرایند و مراحل ادامه پیدا کرده و با چسباندن پره‌ها در کنار هم تکرار می‌شوند تا در نهایت و پس از مراحلی چون پرس،لاک و صیقلی کردن، طرح و شکل مورد نظر که همیشه به صورت اشکال منظم هندسی هستند، ایجاد گردد.
تولید محصولات خاتم کاری
انجام عملیاتی نظیر طراحیِ زیرسازی، چسباندن لایه‌های خاتم بر روی اشیای موردنظر، پرداخت و صیقل دادن را خاتم کاری می نامند. به عبارت دیگر لایه های خاتم در خاتم کاری، بر اساس فاکتورهایی از قبیل طرح، رنگ، شکل و ابعاد محل مورد استفاده، بر روی سطح اشیا، به وسیله ابزارها و چسب مخصوص چسبانده می شود. پس از پوشش کل سطح به وسیله خاتم، مراحل ترمیم، سوهان زدن، سمباده زدن، بتونه‌کاری، ساییدن و صاف کردن خاتم انجام می گردد. در نهایت محصول خاتم کاری شده به فاز روغن‌کاری و جلابخشی خاتم به وسیله مواد مخصوص وارد می گردد. ارزش هر محصول خاتم کاری شده با توجه به کیفیت و دقت در انجام مراحل خاتم سازی و هنر بکاررفته در قراردادن و چسباندن خاتم روی کار، مشخص خواهد شد.
آشنایی با محصولات متنوع خاتم کاری
عموما محصولات خاتم کاری به‌طور کلی به دو دسته اصلی "خاتم کاری روی چوب" و "خاتم کاری روی مس" تقسیم می‌شوند که در این میان، خاتم کاری روی چوب از قدمت بیشتری برخوردار است.
خاتم کاری بر روی چوب
از محبوب‌ترین صنایع دستی، هنر ظریف خاتم کاری بر روی چوب است. به عبارت دیگر، امروزه خاتم کاری بیش از سطوح دیگر بر روی چوب انجام می شود. اصفهان در مقایسه با شهرهای دیگر کشور، یکی از مهمترین مراکزی است که در آن هنر خاتم کاری روی چوب با جذابیت بسیار در حال تولید است. در محصولات چوبی و خاتم کاری شده، بایستی ابتدا سطح چوب را کاملا با سمباده برای چسباندن لایه های خاتم آماده کرد؛ سپس با هنر خاص و دقت فراوان لایه های خاتم را بر روی آن چسباند. همچنین برای حفظ دوام و جذابیت بیشتر، در انتها روکشی از جنس پلی استر بر روی کار قرار داده می شود.
برخی از پرطرفدارترین محصولات چوبی و خاتم کاری شده در نمونه های متنوع و سایزهای متفاوت، شامل موارد زیر است:
قاب های خاتم کاری، جعبه جواهرات خاتم کاری، شکلات خوری و جعبه دمنوش خاتم کاری، جعبه دستمال کاغذی خاتم کاری، جعبه کارد و چنگال خاتم کاری، سطل خاتم کاری، ساعت‌های خاتم کاری، تخته نرد و شطرنج خاتم کاری و دیگر وسایل رومیزی که به کارگیری این محصولات همراه با سلیقه عالی، جلوه بی نظیری را با خود به همراه داشته و قطعا احساس خوبی را انتقال خواهد داد.
خاتم کاری بر روی مس
از قراردادن خاتم ساخته شده بر روی اشیا و ظروف از جنس فلز مس، می توان صنایع دستی زیبا و اصیلی را تولید کرد که علاقمندان بسیاری را به خود اختصاص می دهد. فلز مس به دلیل انعطاف پذیری و شکل پذیری بالایی که دارد به راحتی قابلیت تبدیل شدن به اشیا و ظروف مدنظر برای خاتم کاری را دارا است. جالب است بدانید که در بیشتر محصولات خاتم کاری بر روی مس، تمام ظرف مسی با خاتم پوشانده نمی شود و بخش هایی از کار به صورت مس نمایان است. از محصولات مس خاتم کاری شده، می توان برای هدیه دادن، به کار گیری در دکوراسیون داخلی منزل و محل کار و یا حتی پذیرایی در مهمانی های ویژه به دلیل جلوه بالایی که دارد، استفاده کرد. کشور ایران نیز یکی از فروشندگان و صادرکنندگان خاتم کاری روی مس است. در خاتم کاری بر روی مس، تنوع بسیاری وجود دارد. از مهم ترین ظروف و محصولات مسی خاتم کاری شده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
شکلات خوری مس و خاتم کاری، قندان مسی خاتم کاری، گلدان مس و خاتم، تنگ مسی خاتم کاری، کشکول مس و خاتم، سنگاب مس و خاتم، سنبلدان های مسی خاتم کاری و آینه و شمعدان مسی با طرح خاتم
دقت داشته باشید که برای مراقبت از محصولات خاتم کاری شده مسی، به هیچ عنوان آنها را در معرض گرما و نور خورشید قرار ندهید. همچنین از مواد شوینده و دستمال مرطوب برای تمیزکردنشان استفاده ننمایید. در این راستا همکاران ما در فروشگاه صنایع دستی اصفهان زاوش، در تلاش اند تا بهترین مشاوره را با توجه به نیاز شما در اختیارتان قرار دهند. برای این منظور کافیست با شماره تماس های موجود در سایت تماس بگیرید و یا درخواست و سوالات خود را در چت آنلاین وارد کنید.
انواع خاتم کاری از نظر طرح و نقش
منظم بودن اشکال و استفاده از قطعات رنگی در مراحل خاتم سازی و خاتم کاری، تنوع بسیار زیادی را در این هنر پدید آورده است. طرح و نقش‌های خاتم به شکل گل و اشکال هندسی در قسمت های مختلف یک کار نظیر متن و حاشیه نمایان می گردد. بر این اساس خاتم ابری، خاتم پره‌وار، خاتم بته جقه‌ای، خاتم خطی، خاتم خیابانی، خاتم 9 گلی و خاتم شش‌ضلعی از معروف‌ترین انواع خاتم کاری به شمار می‌آیند.
نکات مهم در هنگام خرید ظروف خاتم کاری
توصیه ما به شما این است که قبل از خرید یک محصول خاتم با کیفیت بالا و متناسب با نیازتان، بهتر است یکسری نکات کاربردی را در نظر بگیرید تا از خریدی بدون نقص و عالی برخوردار شوید.
از جمله این نکات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوع وکیفیت خاتم به کار رفته در محصول با توجه به متریال استفاده شده در خاتم سازی
- ایجاد برش های دقیق، رعایت نظم اشکال هندسی و چسباندن تمیز و بدون ایراد لایه های خاتم روی کار
- عدم مشاهده آثار بتونه کاری روی خاتم
- روغن کاری و جلادادن با بهترین مواد
- صیقل دادن بدون نقص با بهترین ابزارها
- یکدست بودن رنگ خاتم در تمام سطوح کار
- استفاده از پوشش آستر و چسب با کیفیت به منظور استفاده در پشت برش های خاتم
توجه داشته باشید که لزوم دستیابی به همه نکات ذکر شده در بالا، دقت و حساسیت بسیار در انجام مراحل خاتم کاری و استفاده از ابزارهای هنر خاتم سازی است. بنابراین هرچه کیفیت کار بالاتر رود، ارزش کالا چندین برابر خواهد شد.
نتیجه گیری
خاتم سازی و خاتم کاری روی اشیا، از جمله هنرهای زیبا و ارزشمند ایرانی است که بیشتر جنبه تزیینی داشته و برای هدیه دادن و جذابیت دکوراسیون منزل یا محل کار، کاربرد فراوانی دارد. از این جهت، مراحل خاتم کاری و ابزار هنر خاتم سازی از جمله موضوعاتی است که توجه علاقمندان این صنعت را به خود جلب می نماید. مواد اولیه در خاتم سازی نقش موثری در کیفیت و ارزش یک محصول خاتم کاری شده مرغوب خواهد داشت. همچنین استفاده صحیح از بهترین ابزارهای خاتم سازی در طول فرایند ساخت و چسباندن خاتم روی کار از دیگر فاکتورهایی است که ارزش این هنر را به چالش می کشد.
منظم بودن اشکال و استفاده از قطعات رنگی در مراحل خاتم سازی از یک سو و وجود اشیا با زیر ساخت مختلف مانند زیرساخت های مسی و چوبی در خاتم کاری از سوی دیگر، تنوع بسیار زیادی را در بین محصولات تولید شده این صنعت پدید آورده است. در صورتی که به خرید وسایل خاتم کاری علاقه دارید و می خواهید در این زمینه اطلاعات بیشتری کسب کنید، می توانید با مراجعه به سایت فروشگاه صنایع دستی زاوش اصفهان به صورت اینترنتی و یا از طریق مراجعه حضوری به فروشگاه، اقدام به مشاهده و دریافت مشاوره برای تهیه محصولات نموده و در صورت تمایل به صورت نقد و اقساط خرید فرمایید.
بیشتر بخوانید:
مطالب مرتبط
