هنر فیروزه کوبی چیست؟
هنر فیروزه کوبی که جدید ترین رشته مجموعه فلزکاری محسوب می شود، در میان رشته های متنوع صنایع دستی ایران بدلیل زیبایی و گیرایی بالا طرفداران زیادی دارد. فیروزه کوبی یکی از صنایع دستی زیبا و پرطرفدار است که با کنار هم قرار دادن سنگ های فیروزه بر سطوح مختلف از جنس های مس، برنج، نقره، برنز، سفال و چوب ساخته می شود. از هنر فیروزه برای ساخت انواع زیورآلات، اشیای تزیینی و ظروف مسی مختلف استفاده می شود. اگر به این هنر سنتی و زیبا علاقه دارید تا انتهای این مطلب از زاوش همراه ما باشید.
آشنایی با هنر فیروزه کوبی
ارزش و کیفیت محصولات فیروزه کوبی در سنگ فیروزه، مس به کار رفته و دقت و ظرافت در تولید آن است. فیروزه از سنگ های قیمتی کمیاب و نفیس است که هزاران سال است در ایران استخراج می شود. قرن هاست که برای خلق جواهرات و آثار هنری زیبا از این سنگ استفاده می شود. قدیمیترین شواهد استفاده از سنگهای قیمتی فیروزه از مقبره‌های مصر باستان می‌آید که حاوی جواهرات فیروزه‌ای است که قدمت آن به 3000 سال قبل از میلاد میرسد.
فیروزه کوبی روی مس ترکیب رنگی چشم نوازاز سنگ فیروزه و فلز مس است. این هنر جز یکی از بدیع ترین هنرهای صنایع دستی ایران است. رنگ فیروزه ای بر روی مس به این آثار هنری صنایع دستی، حس لوکسی می افزاید. در این مقاله بطور مفصل به این هنر نوظهور زیبا خواهیم پرداخت.
سنگ فیروزه
فیروزه یکی از کانی های ارزشمند است که از دیرباز مورد توجه انسان ها بوده است و با گذشت زمان، تحت تأثیر ساختمان پیچیده عوامل فردی، اجتماعی، اقتصادی و اعتقاد به جنبه های جادویی،پزشکی و مذهبی، کاربردهای هنری گوناگونی را موجب گشته است.
واژه فیروزه
نام فیروزه در فارسی میانه، پروزگ بوده است. در فرهنگ های فارسی قدیم و جدید،واژه فیروزه یا پیروزه با معنی های مختلفی تعریف شده است: ((یکی از سنگهای آذرین که ترکیب آن عبارت از فسفات هییراته آلومنیوم طبیعی است و وزن مخصوصش بین 62/2 تا 83/2 است و سختی آن مساوی با شیشه یعنی برابر با 6 است. فیروزه به خاطر رنگ درخشانی که دارد در شمار سنگ های گرانبها شناخته می شود. همیشه بی شکل است و معمولا رنگش در برابر رطوبت یا خشکی هوا و در ارتفاعات تغییر می کند. مرغوب ترین نوع فیروزه دارای رنگ آبی آسمانی و مخصوص ایران است و در محلی موسوم به معدن در نزذیکی نیشابور وجود دارد. در ترکیه و هند نیز معادن فیروزه موجود است که رنگ های آن غالبا آبی مایل به سبز یا سبز زیتونی و سبز مایل به زرد است)). پیروزه بر وزن و معنی فیروزه است. ارتباط پیروزه با پیروز(غالب، مظفر) ظاهرا بدین مناسبت است که پیروزه از دارنده خود دفع شر کند.
فیروزه در زبان لاتین
لغت Turquoise (نام لاتین فیروزه)، احتمالاً از لغت فرانسوی (Turquie) نام کشور ترکیه، گرفته شده است. زیرا در گذشته اولین فیروزه های وارد شده به بازار اروپا از طریق کشور ترکیه انجام میگرفته که اغلب این فیروزه ها از معدن فیروزه نیشابور استخراج میشده است. یک احتمال دیگر نیز وجود دارد که لغت Turquoise از لغت فرانسوی Turquin Pierre که نام یک گوهر با رنگ آبی تیره است، گرفته شده باشد.
تاریخچه استفاده از سنگ فیروزه در ایران
نمونه هایی که در اثر کاوشهای باستان شناسی به دست آمده نشان میدهد که هزاره دوم قبل از میلاد در ایران به عنوان سنگی زینتی در ایران مورداستفاده قرار میگرفته است و از کتیبه بنیاد کاخ داریوش در شوش معلوم میگردد که از خوارزم برای زینت آلات کاخ آورده شده بود. محمدبنمنصور در رساله فارسی گوهرنامه آورده است: و در تاریخ سلجوقیان مذکور است که چون الب ارسلان مملکت فارس مسخر کرد، از قلعه اصظحر قدحی پیروزه پیش وی آوردند که موازی دو من مشک و عنبر میگنجانید، نام جمشید به خط گبران بر آن نوشته بودند. و گویند که بر تاج شاه دادگستر سلطان سنجر فیروزه ای به حجم سیبی بزرگ بود.
ویژگی های ساختاری سنگ فیروزه
فیروزه در گروه فسفات و با فرمول شیمیایی Cu(II)Al6(PO4)4(OH)8·4H2O میباشد که سنگی با سختی 5 6 و وزن مخصوص 2/80-2/60 و دارای بلور بندی تری کلینیک است. بهترین فیروزه جهان در نیشابور ایران است و بهترین رنگ آن آبی آسمانی است اما به رنگهای سبز، آبی کمرنگ و سبزآبی هم یافت میشود. درخشش آن واکسی است. خاکه آن سفید تا سبز کمرنگ است و بیشتر به صورت کدر یافت میشود اما گاهی به صورت نیمه سوگذران نیز وجود دارد. رنگ آبی آن به علت وجود مس یا مس و آهن باهم است. بعضی از انواع آن در معرض تابش درازمدت آفتاب به سبز تغییر رنگ میدهد. فیروزه آمریکا آهکی تر و پر حفره تر از فیروزه ایران است. همانطور که گفتیم بهترین فیروزه آبی مربوط به ایران است اما در مصر، مکزیک، صحرای مخاوه در امریکا نیز وجود دارد.
کیفیت فیروزه و درجه بندی آن
در گذشته(قبل از سال 1800 میلادی) فیروزه خالص بدون ماتریکس، به عنوان بهترین فیروزه مطرح بود. در همین زمان اگر رنگ فیروزه در آزمون چربی زدن تغییر میکرد یک سنگ جدید و بی ارزش بود و درصورتی که فیروزه تغییر رنگ نداشت، فیروزه قدیمی و مرغوب محسوب میشد. از سوی دیگر، سنگی که رنگ آبی یکدست و خالص داشت، دارای کیفیت جواهری بود و بقیه فیروزه های شجردار یا با ماتریکس، بی ارزش یا کم بها محسوب میشدند. تمامی این درجه بندی ها تا اوایل قرن نوزدهم ادامه داشت. در این زمان آمریکایی ها و نیز هندی ها توجه خاصی به فیروزه های دارای ماتریکس یا شجر نشان دادند که منجر به تغییر بها و قیمت گذاری بر روی فیروزه ها شد.
امروزه هنوز در میان شرقی ها ازجمله ایرانیان فیروزه های بدون شجر با رنگ یکدست، بهترین فیروزه محسوب می ش ود. هرچند این فیروزه ها از نوع گچی و بهسازی یا پایدارسازی شده باشند. در این میان هنوز بهترین فیروزه دارای رنگ آبی و بدون شجر است.
محافظت و نگهداری فیروزه
دو خطر جدی فیروزه ها را تهدید میکند؛ یکی صدمات ناشی از ضربات سخت و دیگری تغییر رنگ فیروزه که ناشی از ساختار متخلخل فیروزه است. اگر از فیروزه به عنوان گوهر روزانه استفاده میکنید، حتماً در هنگام کارهای سخت آن را از دست خود خارج کنید تا ضربه نخورد و دچار شکستگی نگردد. هنگام شستشوی دست ها و انجام کارهایی همچون باغبانی، تعمیر ماشین، نظافت منزل و استحمام، از انگشتر یا دستبند فیروزه خود استفاده نکنید؛ زیرا مواد شیمیایی مانند سفیدکننده ها و ترکیبات برم و کلر مواد شوینده، صدمات جبران ناپذیری به نگین فیروزه وارد میکنند.لوسیونها و عطرها منجر به تغییر رنگ فیروزه میشوند. تمیزکننده اولتراسونیک را در مورد جواهر فیروزه نشان خود به کار نبرید. اگر نگین فیروزه بر روی پایه نقره سوار است، برخی ترکیبات مورداستفاده برای تمیز کردن و صیقل دادن نقره که حاوی اسید است به فیروزه صدمه وارد میکند.
معادن فیروزه موجود در ایران
معدن فیروزه نیشابور
معدن فیروزه نیشابور قدیمی ترین معدن فیروزه فعال دنیا میباشد. سابقه بهره برداری از آن، به استناد کشف جسدی در شهر قدیمی تپه برج، بیشتر از 5000 سال میباشد. قدیمیترین اسنادی که در مورد این معدن وجود دارد کتابهای عرایس الجواهر و نفایس الاطایب نوشته ابوالقاسم عبدالله کاشانی و نیز تنسوق نامه ایلخانی منتسب به خواجه نصرالدین طوسی میباشد. بر اساس این کتابها بیش از 4000 سال است که از معدن فیروزه نیشابور بهره برداری میگردد.
معدن فیروزه کرمان
در دوره های اسلامی و به خصوص در قرن های دوم تا دهم هجری اسناد نسبتاًفراوانی درباره معادن، فلزات و سنگهای قیمتی وجود دارد. معدن فیروزه کرمان به قدری معروف بوده که در آثار خواجه نصرالدین طوسی، محمد صالح تبریزی (سررشته دار امور معادن در عهد محمدشاه و ناصرالدینشاه قاجار)، مارکوپولو، سرپرسی سایکس، بنیامین (اولین سفیر امریکا در ایران)، لرد کرزن، بوئر و غیره از آن نام برده شده است. امروزه معدنی به نام آدرباغ در یک کیلومتری شرق جاده بین شهربابک و جوزم واقع است.
معدن فیروزه عبدالله گیو
روستای عبدالله گیو در فاصله 115 کیلومتری غرب شهر مشهد، در سه راهی سه شهر نیشابور، قوچان و سبزوار واقع است. سنگ میزبان معدن همانند فیروزه نیشابور است.
معدن آقایه
از روستای انیچگان به سمت جنوب حرکت کرده که پس از طی یک کیلومتر، ارتفاعات آقایه قابل مشاهده است. فیروزه آقایه به رنگ سبز میباشد و مقدار فیروزه آبی اندک است.
معدن الس
محدوده الس در 2 کیلومتری شمال شرقی آقایه واقع است. در مسیر روستای انیچگان یک دوراهی وجود دارد که ادامه راه سمت راست به معدن پوکه میرسد، در مسیر معدن بعد از طی 5کیلومتر در سمت چپ، در خطالرأس ارتفاعات، معدن فیروزه الس واقع شده است.
معدن قزل آغل
پس از عبور از روستای اینچگان درحرکت به سمت جنوب، پس از طی 5 کیلومتر راه مالرو،محدوده فیروزه قزلآغل واقع است. در این محدوده تعداد سه دهانه قدیمی دیده میشود.
تاریخچه فیروزه کوبی
فیروزه کوبی روی مس را می توان یکی از جدیدترین هنرهای معاصر صنایع دستی ایران و اصفهان دانست که قدمت آن به کمتر از صد سال می رسد. سنگ فیروزه در ابتدا توسط یوسف حکیمیان معروف به محمدرضا در شهر مشهد بر روی طلا و زیورآلات بکار گرفته شد. پس از آن این هنر توسط حاج داداش از مشهد به اصفهان انتقال یافت و در اصفهان روبن یاروشالمی که از کلیمیان این شهر بود و در کارگاه عمویش به صنعت زرگری فیروزه کوبی می پرداخت، از این سنگ بر روی اشیا فلزی مسی استفاده کرد. در اصفهان در آن زمان بیشتر از سنگ فیروزه بر روی گالش (انگاره) و زیور آلات استفاده می شد. پس می توان مبدع هنر فیروزه کوبی روی مس را روبن یاروشالمی دانست.
وسایل و ابزار فیروزه کوبی
از مهم ترین وسایل لازم در فیروزه کوبی و مس، سنگ فیروزه و مس است. در مراحل ساخت محصولات فیروزه نیاز به چسب فیروزه کوبی، اسید، قالب ساخت ظروف، چکش، سنگ سمباده، سوهان، انبردست، پنس، منقاش، دریل و ... است. همه این وسایل اگر بهترین و با کیفیت ترین ها باشند بدون استاد کار ماهر و با تجربه هیچ محصول ارزشمندی تولید نخواهد شد.
سنگ مورد استفاده در فیروزه کوبی
در زمان برش سنگ فیروزه قطعات بسیار ریز آن برای هنر فیروزه کوبی کنار گذاشته می شود. در هنر فیروزه کوبی بر روی ظروف مسی بیشتر از خرده سنگ های فیروزه استفاده می شود و از سنگ های بزرگ و به اصطلاح نگینی در این ظروف استفاده نمی شود. به همین خاطر است که ظروف فیروزه کوبی قیمت کمتری نسبت به ارزش آن دارند. معدن محل استخراج این سنگ ها هم یکی از موارد تعیین کننده کیفیت آن است. هم اکنون سنگ فیروزه از معادن شهرهای نیشابور و کرمان استخراج می شود که سنگ فیروزه نیشابور از مرغوبیت و کیفیت بهتری نسبت به سنگ فیروزه کرمان برخوردار است. سنگ های فیروزه علاوه بر زیبایی دارای خواص بسیاری مانند آرامش بخش بودن و انرژی مثبت هستند.
مس فیروزه کوبی
مس یک فلز به نسبت ارزشمند و گران است و در ساخت ظروف مسی از آن استفاده می شود. ظروف مسی کاربردی هستند و خواص خوبی برای بدن انسان دارند و برای پخت غذا هم از آنها استفاده می شود. ظروف مسی که در هنر فیروزه کوبی برای ساخت ظروف فیرزوه استفاده می شوند جنبه دکوری دارند و از تعدادی از آنها می توان برای پذیرایی نیز استفاده کرد.
مثلا شکلات خوری فیروزه کوبی که در سایزهای مختلف تولید می شود و برای میز پذیرایی منزل شما در کنار گلدان فیروزه کوبی بسیار زیبا و شکیل است. در ساخت ظروف فیروزه کوبی نیاز به ظروف مسی خام است که در کاربردهای مختلف شیرینی خوری، سنگاب، آینه و شمعدان و... تولید و عرضه می شوند. یکی از نکات مهم در ظروف مسی خام وزن آن است همچنین باید از بهترین و مرغوب ترین ورق مس ساخته شده باشد. قیمت ظروف خام برای فیروزه کوبی دقیقا به دلیل کیفیت های مختلف مس آن متفاوت است.
این موضوع تاثیر مستقیم روی کیفیت نهایی محصول فیروزه تولید شده دارد همچنین در طولانی مدت آسیبی نخواهد دید. قطعا تشخیص مس با کیفیت در هنگام خرید ظروف فیروزه کوبی روی مس نیاز به تحصص و شناخت دارد و اگر قصد خرید اینترنتی داشته باشید نمی توانید با اطمینان از کیفیت محصول خرید خود را ثبت کنید. به همین منظور داشتن ضمانت نامه می تواند تضمین خوبی بر کیفیت محصول شما باشد.
چسب فیروزه کوبی
چسب مورد استفاده در فیروزه کوبی در دو نوع سنتی و مدرن در بازار عرضه می شود. چسب فیروزه کوبی یا لاک فیروزه کوبی از ترکیب چند ماده مختلف بدست می آید که میزان تناسب هر کدام تاثیر مستقیم در کیفیت چسب تولید شده دارد. این چسب در اصفهان با نام لاک گردویی نیز شناخته می شود و همان چسب سنتی است. چسب آراکس به عنوان چسب فیروزه کوبی مدرن شناخته می شود که در مقابل چسب سنتی فیروزه کوبی فرآیند راحت تری دارد به همین دلیل طرفداران زیادی در صنایع دستی دارد.
چسب فیروزه کوبی آراکس یکی از محصولات با کیفیت و مطمئن در زمینه چسباندن فیروزه، سرامیک، پلاستیک و سایر مواد است. این چسب با داشتن خصوصیات قوی چسبندگی، مقاومت در برابر حرارت و رطوبت، قابل استفاده در دمای پایین و بالا، امکان شستشو با آب و صابون و عدم تغییر رنگ فیروزه، به عنوان گزینه‌ای مناسب برای استفاده در صنعت فروشگاه‌های فروش محصولات فیروزه و همچنین استفاده شخصی است. این چسب در رنگ های مختلف در بازار عرضه می شود.
مراحل ساخت و تولید ظروف فیروزه کوبی
ساخت یک اثر فیروزه کوبی شده مراحل مختلفی را شامل میشود. به طور کلی میتوان دو مرحله کلی ساخت زیرکار یا زرگری وفیروزه کوبی کردن را نام برد. مرحله فیروزه کوبی نیز شامل چند مرحله است که هر مرحله هم توسط یک متخصص و استادکار انجام می شود. ساخت زیرکار عموماً با شیوه خمکاری و با دستگاه مخصوص خمکاری صورت میگیرد. در محله فیروزه کوبی هم ابتدا سنگهای فیروزه آماده سازی میشود و سپس چسب تهیه شده و با استفاده از چسب مخصوص، لاک گیری سطح اثر انجام میشود. مرحله بعدی سوارکردن فیروزه ها بر روی نقاط لاک گیریشده است. بعد از این مرحله و خشک شدن کامل چسب و چسبیدن فیروزه ها به سطح اثر، مرحله ساب زدن انجام میشود. بعد از ساب زدن اثر سنباده کاری میشود و در صورت وجود نقاط توخالی در سطح آن، بتونه کاری اعمال و غلط گیری میشود و مجدد اثر سنباده کاری میشود. در نهایت با پرداخت نهایی و عملیات تکمیلی، مراحل فیروزه کوبی اثر به اتمام میرسد.
زیر ساخت فیروزه کوبی (زرگری)
زرگری مرحله ساخت و آماده سازی زیرساخت محصول مورد نظر استادکار جهت انجام عملیات فیروزه کوبی است. جنس زیرساخت از فلز مس، طلا، نقره یا آلیاژهایی چون برنج (آلیاژ مس و روی)، برنز (آلیاژ مس و قلع) است. امروزه مس و برنج رایجترین فلز مورد مصرف در صنعت فیروزه کوبی است. ماده مصرفی نباید از نوع بازیافتی باشد و ضخامت آن نیز باید حداقل یک میلیمتر باشد و با توجه به حجم متغیر است. آماده سازی زیرساخت در کارگاه خمکاری توسط صنعتگر زرگر و یا سازنده فلزات، با دست، پرس و یا هر دو انجام میشود. بعد از ساخته شدن فرم کلی محصول (ظرف یا زیورآلات)، دورتا دور قسمتی که قرار است فیروزهکوبی شود، با رشته های باریکی از جنس خود زیرساخت به نام کُندن کادربندی میکنند به گونهای که دیوارهای به ارتفاع 2 تا 3 میلیمتر اطراف محل مورد نظر را اشغال میکند.
اتصال این رشته های کُندن با زیرساخت از طریق لحیم کاری با لحیم نقره یا قلع انجام میشود. در برخی کارگاهها هم از روش نَکرکاری به جای لیحم کاری رشته های کُندن استفاده میشود. این روش ابداع فردی به نام بهرامی است و در این روش قسمتهایی از اثر که باید فیروزه کوبی شود، با زاویه 90 درجه حدود 2 الی 3 میلیمتر پایین میرود. نَکرکاری نسبت به رشته های کُندن استحکام بیشتری در مقابل ضربه دارد و از بروز مشکلاتی چون ذوب شدن لحیم و جدا شدن رشته های کُندن در طول انجام مراحل فیروزه کوبی جلوگیری میکند.
در ویدئوی زیر می توانید مراحل تولید زیر ساخت شکلات خوری به روش خم کاری را مشاهده کنید:
انتخاب و دسته بندی سنگ های فیروزه
بعد از ساخت ظرف، نوبت به چسباندن سنگ فیروزه بر روی آن می رسد. در ابتدا هنرمندان شروع به انتخاب سنگ فیروزه مورد نظر می کنند. به این مرحله سورت بدی یا دانه بندی سنگ نیز می گویند. سنگ ها به سه سایز کوچک، متوسط و درشت دسته بندی می شوند و همین طور ضایعات و ناخالصی ها از آن ها جدا می شوند. قابل ذکر است که برای انجام هنر فیروزه کوبی، از سنگ های بزرگ و نگینی استفاده نمی شود و خرده سنگ های معادن سنگ فیروزه در این امر استفاده می شود.
در صنعت فیروزه کوبی از سنگ فیروزه غیرقابل استفاده برای نگین و از خرده سنگها استفاده میشود. چون این خرده سنگ های فیروزه معمولاً با مقادیری خاک و خرده سنگ دیگر همراه است؛ ابتدا باید از ضایعات دیگر جدا و تمیز شود. برای این کار ابتدا سنگ معدن حاوی فیروزه را به مدت دو تا سه روز در آب قرار میدهند و در این مدت چندبار آب آن را عوض میکنند تا گل و لای موجود در سنگها شسته شود. سپس سنگها را براساس اندازه تقریبی به وسیله غربال یا الک از یکدیگر تفکیک میکنند. در صورتی که همه سنگ ها با هم و بدون توجه به اندازه نشان در دستگاه مخصوص یعنی بالمیل ریخته شوند، سنگهای ریزتر به شدت سائیده شده و حتی از بین میروند. دستگاه بالمیل یا غلطک شامل یک استوانه بسته با یک ورودی کوچک جهت ورود و خروج سنگها است.
وقتی سنگها به داخل دستگاه بالمبل ریخته میشود، کمی بیشتر از حجم سنگها آب به درون دستگاه میریزند. استوانه حاوی سنگها و آب از طریق موتور الکتریکی دستگاه شروع به حرکات دورانی میکند تا از این طریق سنگها بر روی هم سائیده شده و ناخالصی ها از فیروزه ها جدا شوند. در مرحله اول، گردش دستگاه یک تا دو ساعت به طول می انجامد. بعد از آن سنگها برای تفکیک اولیه خارج میشوند. در تفکیک اولیه فقط سنگهای دارای ناخالصی از بقیه جدا و سنگشویی میشوند و بسته یه میزان ناخالصیها، از چند ساعت تا چند روز در درون دستگاه شسته میشوند.
پس از شستشو و جداسازی ناخالصی ها هم خرده سنگ ها از لحاظ رنگی تفکیک میشوند و در اصطلاح به آن رنگ بندی گویند. سپس خرده سنگهای رنگ بندی شده به وسیله الک های ریز تا درشت غربال شده و تفکیک اندازهای سنگ صورت میگیرد و در اصلاح دانه بندی میشوند. دانه بندی و رنگ بندی برای حفظ زیبایی آثار و نیز کاربرد دانه های درشت تر برای آثار بزرگتر اعمال میشود. مرغوبیت سنگ های فیروزه بسته به معدن آن متفاوت است و یکی از مرغوبترین معادن سنگ فیروزه، معدن فیروزه نیشابور می باشد. ما در مجموعه صنایع دستی زاوش برای ساخت همه محصولات فیروزه کوبی، از سنگ های فیروزه نیشابور استفاده می کنیم.
چسباندن سنگ فیروزه
در این مرحله به کمک چسب مخصوص که به آن لاک گردویی گفته می شود سنگ های دسته بندی شده در مرحله قبل با حوصله و دقت زیاد به بدنه ظرف چسبانده می شود. این نوع چسب از دو ماده لاک و کالیفُن ساخته می شود. لاک ماده اصلی چسب است و کالیفُن موجب می شود لاک بدون حرارت مستقیم و زیاد به سرعت آب شود. لاک کالیفُن را در موارد معمولی به نسبت 6 واحد لاک و 4 واحد کالیفُن ترکیب می کنند و در مواردی که نیاز به استحکام بالا باشد این نسبت به 8 واحد لاک و 2 واحد کالیفُن قابل تغییر است. لازم به ذکر است علاوه بر لاک کالیفُن، برخی صنعت گران هم از چسب اپوکسی استفاده می کنند.
قبل از شروع مرحله لاک الکل دهی، زیرساخت را با ذوغاب جوهرنمک تمیز می کنند تا جرم ها و چربی ها از سطح اثر زدوده شده و لاک به خوبی بچسبد. برای لاک دادن ابتدا زیرساخت را حرارت می دهند به طوری که وقتی لاک بر روی زیرساخت ریخته میشود به راحتی ذوب شود و در عین حال میزان حرارت نباید به حدی باشد که لاک الکل پس از ذوب شدن روان شده و در سطح اثر حرکت کند و بریزد.
زمانیکه هنوز لاک بر روی سطح اثر نرم و مذاب است و حالت چسبندگی دارد؛ مقداری از سنگهای فیروزه که بر حسب اندازه لازم شسته شده و آماده سازی و کمی گرم شده اند را روی کار قرار میدهند. گرم کردن سنگها از این جهت انجام می شود که با قرارگیری سنگها روی لاک، سردی آنها باعث سریع سفت شدن لاک نشود و فرصت برای جابجایی سنگ و تثبیت آن در مکان مناسب روی سطح کار صورت بگیرد. صنعتگر سوارکردن فیروزه ها را با پنس انجام میدهد و با فشار پنس، سنگها به داخل لاک فرو میرود. لاک دادن و سوارکردن فیروزه در چند مرحله انجام می شود و در هر مرحله تمام سطح زیرساخت با ضخامت حداکثر یک میلیمتر لاک داده میشود.
این مرحله در زیبایی محصول نهایی یکی از مهمترین مراحل است. نکاتی که در این مرحله باید رعایت شود انتخاب سنگ ها با سایزهای یکسان و همینطور چسباندن آنها در فاصله های کم و بسیار نزدیک به هم است تا محصول نهایی زیباتر باشد. در نهایت برای افزایش استحکام چسبندگی سنگ ها، یکبار دیگر بر روی تمام سنگ های با لاک گردویی پوشانده می شود.
پرداخت و ساب زدن سنگ های فیروزه
قسمتهای پوشیده شده از لاک و سنگ فیروزه به وسیله سنگ سنباده و آب، ساب می دهند تا قسمت های اضافی لاک و برجستگی های جزئی سنگها، سائیده، صیقلی و هم سطح گردد. در هنگام ساب زدن سطح تماس به وسیله آب خنک می شود، تا از داغ شدن صفحه ساب و فیروزه ها جلوگیری شود و همچنین آب مانع خرد شدن و تغییر رنگ فیروزه ها و پاشیدن خرده سنگ ها میشود. پس از انجام مرحله ساب زنی، سنگ های فیروزه به رنگ فیروزه ای و لاک به رنگ قهوه ای تیره مایل به سیاه نمایان میشود. بتونه کاری ممکن است در قسمت هایی از اثر، سنگ از لاک جدا شود یا قسمتی از لاک دچار ریختگی شود و برای ترمیم این فضاهای خالی لاک و فیروزه از بتونه سنگی استفاده میشود. پس از بتونه کاری، اثر مجدد سنباده زنی میشود.
سنباده زنی در دو مرحلهِ قبل و بعد از بتونه کاری انجام می شود. در مرحله قبل از بتونه کاری، از کاغذ سنباده ریزتر 7 استفاده میشود و پس از اتمام کار، سطح اثر بتونه می شود تا فرورفتگی های باقی مانده به طور کامل پر شود. بعد از خشگ شدن بتونه هم، اضافه های آن با استفاده از سنباده درشت تر 8 از سطح اثر زدوده میشود تا سطح اثر کاملاً هموار،هم تراز و صیقلی شود. بعد از صیقل دادن سنگ ها، به کمک روغن مخصوصی که بر روی سنگ می زنند سنگ فیروزه جلال داده می شود و رنگ آن نمایان می گردد.
پرداخت مس (چرخکاری)
در مرحله پرداخت، قسمت های فلزی اثر، در کارگاه زرگری پرداخت میشود و خش و خطوط احتمالی، لایه کدر و تیرگی هایی که در حین عمل فیروزه کوبی بر روی قسمت های فلزی ایجاد شده از بین می رود و سپس جلا داده می شود تا حالتی صاف و صیقلی و براق پیدا کند. در این مرحله کثیفی ها و چربی هایی که از مراحل قبل، دچار تیرگی فلز مس شده اند را به کمک سمباده و مواد مخصوص شستسشو می دهند. به این عملیات اسیدکاری هم گفته می شود. پس از اسیدکاری نوبت به صیقل دادن و براق کردن فلز مس می رسد. این امر با استفاده از دستگاه های چرخ کاری انجام می شود و یک لایه از سطح مس برداشته می شود تا مس براق شود.
روکش پلی استر
در مرحله آخر نیز از پلی استر برای پوشش دادن سطح اثر برای جلوگیری از تغییر رنگ و ایجاد خش در زیرساخت کار به ویژه مس و محافظت از فیروزه در مقابل تغییرات جوی استفاده می شود. صنعت گر با استفاده از پیستوله پلی استر را به تمام سطوح اثر پاشیده و آن را به دور از گرد و غبار قرار میدهد تا کاملاً خشک شود. خروجی تمام مراحل بالا محصولات زیبای فیروزه کوبی رو مس هستند که در فروشگاه های صنایع دستی مشاهده می فرمایید. تمام محصولات فیروه کوبی صنایع دستی زاوش دارای ضمانت 10 ساله می باشند. شما می توانید با خیال راحت از بین ظروف فیروزه کوبی، در سایت و فروشگاه صنایع زاوش، محصول مورد نظر خود را انتخاب و خریداری کنید.
فیروزه کوبی روی مس در منزل
هنر فیروزه کوبی به دلیل زیبایی و تاثیر سنگ های فیروزه روزبه روز طرفداران بسیاری پیدا می کند. کار در منزل چندین سال است که بسیار رایج شده است به خصوص در میان خانم های خانه دار که به دنبال استقلال مالی هستند. بعضی از مراحل ساخت در هنر فیروزه کوبی نیز امکان کار در منزل و به صورت دورکاری را دارد. عزیزانی که علاقمند به این هنر زیبا هستند لازم است دوره های آموزشی آن را طی کنند تا بتوانند در این زمینه فعالیت کنند. دوره های آموزشی مختلفی توسط آموزشگاه های هنری و کارگاه های تولیدی ه هم چنین اتحادیه های صنایع دستی برگزار می شود که می توانید از آنها استفاده کنید.
فیروزه کوبی روی چوب
هنر فیروزه کوبی بر روی مس بسیار رایج تر است و ترکیب آنها در کنار هم باعث خلق آثار هنری زیبایی بسیار زیبا و پرطرفدار است. اجرای شیوه فیروزه کوبی بر روی چوب دارای تفاوت هایی با شیوه فیروزه کوبی بر روی فلز می باشد. چون جنس زیرساخت آثارمتفاوت است بنابراین روش های مختلفی برای ساخت زیرکار آثار چوبی و فلزی مورد توجه صنعتگران است. آماده سازی سنگهای فیروزه در هر دو روش فلز و چوب یکسان است. بعد از آماده سازی سنگ های فیروزه، مرحله سوار کردن فیروزه ها در بخش های مخصوص اثر انجام میشود و بعد چسب بر روی این بخش ها ریخته می شود و بعد از خشک شدن چسب، سطح اثر ساب زده میشود و بعد از ساب زنی، سنباده کاری انجام میشود و بعد با روغن جلا یا پلی استر سطح اثر پوشش داده میشود و به این ترتیب فرآیند فیروزه کوبی بر روی اثر چوبی تکمیل میشود.
قطعا با هنر خاتم کاری آشنا هستید، هنر قدیمی و بسیار زیبا که برای ساخت آثار هنری مختلف استفاده می شود. ترکیب خاتم و مس باعث تولید ظروف خاتم کاری بسبار زیبایی شده است که برای تزیینات و دکوراسیون محیط های مختلف استفاده می شود و البته تعدادی از آنها مانند شکلات خوری خاتم کاری و مس و آجیل خوری خاتم کاری و مس کاربردی نیز هستند. با ترکیب خاتم و چوب ظروف خاتم کاری روی چوب، تخته نرد و شطرنج خاتم کاری، قاب خاتم کاری تولید می شود. از هنر فیروزه کوبی روی چوب برای تولید زیورآلات، ظروف پذیرایی و دکوری مختلف، قاب های هنری استفاده می شود.
فیروزه کوبی روی نقره
فیروزه کوبی روی نقره یکی از فنون قدیمی و زیبای صنایع دستی است که در ایران و بسیاری از کشورهای همسایه مانند ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند رایج است. در این فرآیند، سنگ های فیروزه‌های کوچک روی سطح نقره قرار می‌گیرند. سپس با استفاده از چکش و قلاب، فلزات به هم فشرده میشوند تا فضای بین آنها پر شود.
هنر فیروزه کوبی باعث تولید جواهرات زینتی زیبایی می شود که در صورت استفادۀ مناسب، دائمی خواهد بود. علاوه بر جذابیت ظاهری، جواهرات حاصل از فیروزه کوبی روی نقره، ارزش تاریخی و فرهنگی بالایی نیز دارند.
بیشتر بخوانید:
مطالب مرتبط
