چگونه پارچه قلمکار تولید می شود؟ مراحل و فنون اصلی
یکی از روش‌های سنتی چاپ طرح و نقش‌ها بر روی پارچه، فرایند قلمکاری یا چاپ چیت است که هنرمند با استفاده از قالب‌های مخصوص نقش مورد نظر را بر روی پارچه ایجاد می‌کند. این هنر به نوعی قدیمی‌ترین روش برای زدن نقوش بر روی پارچه‌ها بوده که امکان طراحی و دوخت لباس‌هایی جذاب را به هنرمندان دوره‌های گذشته می‌بخشید. نحوه تولید پارچه قلمکار عموما یکسان است و متخصصین این حوزه از گذشته تا به امروز، با تلاش برای بهتر شدن روزافزون این هنر، تنها کیفیت مواد اولیه را بهبود بخشیده‌اند و تا حد توان تغییری در مراحل چاپ چیت روی پارچه‌هایی از الیاف طبیعی نداده‌اند. بنابراین این هنر، در دستان پرتلاش مردمان ایران، خصوصا صنعت‌گران هنرمند اصفهانی، جلوه‌ای درخشان پیدا کرده و بازتابی از شکوه صنایع دستی کشورمان را به نمایش می‌گذارد. نکته قابل توجه در مورد پارچه‌های قلمکاری شده، نام آن‌ها است که به اشتباه در انحصار قلم در آمده و این تصور ایجاد می‌شود که همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید، نقش‌ها با قلم بر روی پارچه کشیده شده‌اند، درحالی‌که طرح‌های مدنظر با قالب‌های دستی یا چیت سازی، بر دل پارچه کوبیده می‌شوند و زیبایی منحصر به فردی را ایجاد می‌کنند و به این صورت مراحل تولید پارچه قلمکار را رقم می‌زنند.
تاریخچه هنر قلمکاری
در ابتدا، برای اجرا و کشیدن طرح‌ها بر روی پارچه، از قلمو استفاده می‌شد که نقوش ظریف‌تری را به دنبال داشت و طرح نهایی، پس از ساعت‌ها، در بهترین و زیباترین حالت ممکن به تصویر کشیده می‌شد؛ به تدریج هنرمندان، قالب‌هایی برای چاپ کردن نقوش مورد نظر خود، بر روی پارچه طراحی کرده و هنر چیت سازی را رقم زدند که از آن زمان با نام قلمکاری مشهور شد. در ابتدا نیز با بهره بردن از رنگ‌های طبیعی و پارچه‌های باکیفیت ابریشمی، پنبه‌ای، کتان و دیگر الیاف درجه یک، نحوه تولید پارچه قلمکاری صورت گرفت که در صنایع مختلف دیگر مانند دوخت لباس، کتیبه و پرچم‌ها، جانماز، کیف و کفش، دکور خانه‌ها و... به کار برده می‌شد. شما میتوانید برای خرید کیف قلمکاری از سایت ما خریداری کنید.
مراحل تولید پارچه قلمکار به چه صورت است؟
همان‌گونه که در ابتدا نیز بیان شد، زدن نقوش بر روی پارچه در ابتدا با استفاده از قلم انجام می‌شده اما به مرور مراحل چاپ چیت یا زدن طرح‌ها با قالب مخصوص بر روی پارچه، رواج پیدا کرد که از آن به عنوان پارچه قلمکاری یاد می‌شود و در صنایع گوناگونی کاربرد دارد. آشنایی با مراحل تولید پارچه قلمکار یکی از جذاب‌ترین تجربیاتی است که هر فرد در زندگی خود به دست می‌آورد. این هنر با طبیعت عجین شده و به همین دلیل، قلب و روح انسان‌های با اصالت را در گرو محبت خویش نگه می‌دارد. از جمله اقداماتی که در فرایند تولید پارچه قلمکار انجام می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آماده سازی و تراش دادن قالب
اگر بنا باشد تا مهم‌ترین بخش از نحوه تولید پارچه قلمکار را نام ببریم، قطع به یقین، آماده‌سازی و تراش دادن قالب، در صدر تمامی مراحل قرار می‌گیرد؛ به بیان بهتر، مهم‌ترین هنر صنعت‌گران این حوزه، تولید قالب‌های مخصوص برای قلمکاری است. برای انجام این مرحله، ابتدا طرح مدنظر بر روی کاغذ پوستی یا کاغذ روغنی طراحی شده و پس از فرایند تفکیک رنگ، بر روی چوب‌های مختلف مانند زالزالک یا گلابی منتقل می‌شود؛ در ادامه باید به کمک ابزاری از جمله چاقو یا مغار، اطراف طرح‌های کشیده شده را با دقت تراشید تا حالتی نقش برجسته بر روی آن ایجاد شود. پس از این‌که طرح مورد نظر بر روی چوب حک و تراشیده شد، نوبت به دسته می‌رسد، درواقع برای راحتی مرحله زدن چاپ، دسته‌ای روی بدنی قالب طراحی می‌شود و با مختصر روغن‌کاری که در انتها به منظور ماندگاری هرچه بیشتر محصول انجام می‌شود، مراحل ساخت قالب به پایان می‌رسد.
بیشتر بخوانید: کاربرد پارچه قلمکار
آماده سازی پارچه
آماده کردن پارچه در مراحل چاپ چیت، مقداری زمان‌بر بوده و به ممارست بیشتری نیاز دارد. در این فرایند ابتدا پارچه‌ها در ابعاد مناسب برش داده می‌شوند و پس از حاشیه‌دوزی و ریشه‌تابی، به جهت گازُری کردن به دل طبیعت می‌روند. برای گازُری کردن پارچه سه مرحله وجود دارد که عبارت‌اند از:
آهارگیری
در این فرایند پارچه را به مدت حداقل 3 روز در آب روان مانند رودخانه قرار داده و ثابت می‌کنند؛ در پایان این مدت، پارچه را از آب خارج کرده و بر شیء سختی می‌کوبند تا مواد زائد از بافت آن جدا شده و اصطلاحا آب‌خور شود. این اقدامات سبب می‌شود تا قدرت جذب رنگ پارچه افزایش پیدا کند و آهار روی آن از بین برود.
سفید کردن
پارچه کتان و پنبه پس از شست‌و‌شو باید زیر آفتاب مستقیم پهن گردیده و مقداری آب به صورت مرتب روی آن‌ها پاشیده شود تا به تدریج رنگ پریده و سفیدتر شوند.
دندانه کردن
در آخر پارچه در محلول تهیه شده از زاج سفید قرار می‌گیرد تا رنگ آن به کرمی یا زرد متمایل گشته و پس از گرفتن آب اضافه آن، در برابر آفتاب مستقیم خشک شود. با این‌کار قدرت رنگ‌پذیری و ماندگاری رنگ‌های قلمکاری بیشتر خواهد شد.
آماده سازی رنگ
در نحوه تولید پارچه قلمکار رنگ‌های طبیعی، روغن مخصوص و کتیرا مورد استفاده قرار می‌گیرند و پس از آماده‌سازی درون تغار، به داخل قدح ریخته شده و یک لایه پارچه ضخیم یا نمد بر روی آن گذاشته می‌شود. با این‌کار پارچه مانند استمپ عمل می‌کند و رنگ را به صورت یک‌نواخت بر روی قالب منتشر می‌کند. در مراحل تولید پارچه قلمکار، عموما رنگ‌هایی مانند مشکی، قرمز، آبی، زرد و... به‌کار برده می‌شود اما در صورت نیاز به دیگر رنگ‌ها، از ترکیب این موارد بهره می‌برند تا که کیفیتی یکسان و قابل توجه داشته باشند. البته امروزه از رنگ‌های مصنوعی نیز در تولید پارچه قلمکار بهره برده می‌شود که موجب کاهش کیفیت محصول شده و ارزش کم‌تری نسبت به رنگ‌های طبیعی دارند.
چاپ نقش ها یا نقش زنی
مراحل اعمال رنگ و نقش‌ها بر روی پارچه را نقش‌زنی می‌نامند که طی چند مرحله انجام می‌شود. در ابتدا پارچه به صورت یک‌دست بر روی یک سطح صاف پهن شده و فرد قالب را با رنگ آغشته می‌کند؛ در ادامه باید قالب به آرامی توسط شخص، در نقطه مورد نظر قرار گرفته و ضربه‌ای به پشت آن وارد شود، این فرایند تا زمانی که به خوبی نقش بر روی پارچه بنشیند، ادامه دارد. هر رنگ به صورت انحصاری، نیازمند انجام این نحوه تولید پارچه قلمکار است تا در انتها طرح اصلی و جذاب مورد نظر هنرمند بر روی پارچه ایجاد شود.
تثبیت رنگ
در انتها باید رنگ‌های زده شده، بر روی پارچه تثبیت گردند؛ بنابراین هنرمندان پارچه‌ها را پس از مراحل چاپ چیت، در آب روان قرار داده و میشویند تا رنگ‌های اضافی از آن‌ها بیرون بروند و با پهن کردن این پارچه‌ها در مقابل نور خورشید، به خشک شدن سریع‌تر آن‌ها کمک می‌رسانند. در نهایت این پارچه‌ها در ترکیب آب، پوست انار و مغز روناس جوشانده می‌شوند تا رنگ‌های موجود در آن‌ها تثبیت شود.
نکته: ممکن است پس از این مرحله فرد مجبور باشد تا رنگ‌های فرعی را روی پارچه نقش بزند و فرایند نقش‌زنی را مجددا تکرار کند. شما میتوانید برای اطلاع بیشتر با تیم مجربزاوشدر ارتباط باشید.
سخن پایانی
هنر قلمکاری یکی از قدیمی‌ترین روش‌های کشیدن طرح و نقش روی پارچه است که به تولید پارچه‌های زیبا برای مصارف مختلفی از جمله تولید لباس، کتیبه و پرچم، جانماز، کیف و کفش، لوازم منزل و... منجر می‌شود. در نحوه تولید پارچه قلمکار باید قالب به صورت کاملا دقیق و در عین ظرافت آماده شده و پس از شست‌و‌شوی پارچه سفید، رنگ مخصوص را به وسیله قالب بر روی کار انتقال دهند؛ در نهایت با انجام اقدامات مربوط به تثبیت رنگ مراحل تولید پارچه قلمکار یا مراحل چاپ چیت به پایان برسد.
سوالات متداول
مهم‌ترین بخش تولید پارچه قلمکار چیست؟
آماده‌سازی و تراشیدن قالب به نوعی مهم‌ترین بخش تولید پارچه قلمکار است.
علت شستن پارچه پیش از نقش‌زنی چیست؟
شستن پارچه پیش از نقش‌زنی برای آهارگیری و کمک کردن به رنگ‌پذیری بهتر پارچه انجام می‌شود.
برای ماندگاری بهتر قالب قلمکاری چه باید کرد؟
چرب کردن قالب با مقداری روغن مخصوص به ماندگاری هرچه بیشتر قالب کمک شایسته‌ای می‌کند.
همه رنگ‌ها به یک‌باره بر روی پارچه اعمال می‌شوند؟
خیر، ابتدا رنگ‌های اصلی با قالب بر روی پارچه زده می‌شوند و در صورت نیاز پس از مرحله تثبیت رنگ، فرایند نقش‌زنی مجددا انجام می‌شود.
مقالات مرتبط:
مطالب مرتبط
